Ανακαλύπτοντας την Ορθοδοξία
Δευτέρα, 15 Ιουλίου 1963
Αγαπητή Αλίσα,
Έλαβα την επιστολή σου την Παρασκευή όταν γύρισα από την Εκκλησία, όπου είχα λάβει τη Θεία Κοινωνία. Έτσι φαίνεται ότι τα τελευταία χρόνια οι ρόλοι μας έχουν αντιστραφεί: εγώ, που τότε ακόμα αναζητούσα, έχω βρει το αντικείμενο της αναζήτησής μου, και εσύ τώρα αναζητάς ξανά. Αλλά αυτό είναι όπως το θέλει ο Θεός.
Είμαι πολύ χαρούμενος που ακούω ξανά από σένα, και είμαι αρκετά σίγουρος για το νόημα της γραφής σου τώρα. Προσεύχομαι πάντα για σένα και σκέφτομαι συχνά για σένα. Είναι απολύτως σωστό ότι ήσουν ιδιαίτερα στο μυαλό μου κατά τον τελευταίο μήνα ή δύο.
Όταν άκουσες τελευταία από μένα, ήμουν πολύ κοντά στην Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, αν και ακόμα κάπως αβέβαιος. Και αν και είχα απαρνηθεί τα χειρότερα από τα αμαρτήματά μου, ζούσα ακόμα σε μεγάλο βαθμό όπως ζει ο κόσμος. Αλλά τότε, όσο ανάξιος κι αν είμαι, ο Θεός μου έδειξε τον δρόμο Του. Γνώρισα μια ομάδα φervent Ορθόδοξων Ρώσων, και μέσα σε λίγους μήνες (ήταν, σημαντικά, την Κυριακή του “Ασώτου Υιού” λίγο πριν την αρχή της Σαρακοστής) έγινα δεκτός στην Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία στην Εξορία, της οποίας πιστός παιδί είμαι από τότε για ενάμιση χρόνο. Έχω αναγεννηθεί στον Κύριό μας, είμαι τώρα δούλος Του, και έχω γνωρίσει σε Αυτόν τέτοια χαρά που ποτέ δεν πίστευα ότι είναι δυνατή ενώ ζούσα ακόμα σύμφωνα με τον κόσμο.
Έχω γίνει αυτό που ο κόσμος θα αποκαλούσε “φανατικό”; στην πραγματικότητα, όλοι οι αληθινοί Ορθόδοξοι πιστοί είναι “φανατικοί.” Τέτοιος “φανατισμός” δικαιολογείται από το γεγονός ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι η μία και αληθινή Εκκλησία του Χριστού. Είναι η πραγματικότητα της οποίας ο Ρωμαιοκαθολικισμός και όλες οι άλλες εκκλησίες είναι μόνο αχνές σκιές στην καλύτερη περίπτωση. Αυτό μπορεί να φαίνεται σαν μια ακραία δήλωση για σένα, και ως απόδειξη μπορώ μόνο να σου ζητήσω να το ανακαλύψεις μόνη σου.
Όλα είναι σύμφωνα με το θέλημα του Θεού. Αυτή την αλήθεια την έχω βιώσει πολύ καθαρά και αξιοσημείωτα τα τελευταία δύο χρόνια. Οι δρόμοι του Θεού φαίνονται συχνά παράξενοι για εμάς, αλλά ο σκοπός Του είναι πάντα ο ίδιος: να προσελκύσει τους ανθρώπους κοντά Του. Όπως είπα, είμαι αρκετά σίγουρος για το νόημα της γραφής σου προς εμένα τώρα: ο Θεός επιθυμεί να με χρησιμοποιήσει για να σου μιλήσει για την Ορθοδοξία—όχι γιατί υπάρχει κάποια αρετή σε μένα, αλλά γιατί η Αλήθεια του Θεού είναι τόσο ισχυρή που μπορεί να γίνει γνωστή ακόμα και μέσω κάποιου τόσο εντελώς ανάξιου όσο εγώ.
Αυτό που λέω πρέπει να φαίνεται πολύ απίθανο στα μάτια του κόσμου. Έχεις επισκεφθεί μια Ορθόδοξη Εκκλησία, όσο ξέρω, μόνο δύο φορές στη ζωή σου: πιθανότατα είσαι ακόμα μια ονομαστική Αγγλικανή και αποκομμένη από κάθε θρησκεία τώρα, και ο σύζυγός σου είναι πιθανώς Προτεστάντης ή χωρίς θρησκεία καθόλου. Ίσως δεν υπάρχει καμία Ορθόδοξη Εκκλησία σε εκατό μίλια από σένα και ίσως σκέφτεσαι την Ορθοδοξία ως κάτι “Ανατολικό” και εξωτικό. Είναι λοιπόν πολύ “απίθανο” να γίνεις Ορθόδοξη. Και όμως είμαι αρκετά σίγουρος για το γεγονός, και νιώθω ότι θα αναγνωρίσεις το θέλημα του Θεού σε ό,τι λέω. Αν αυτό είναι έτσι, και δεδομένου ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι η μία και μοναδική Εκκλησία του Χριστού, τότε τίποτα που μπορεί να πει ή να κάνει ο κόσμος δεν θα σε σταματήσει από το να ενωθείς πραγματικά με τον Κύριό μας στην Εκκλησία Του. Και ο Κύριός μας θα στείλει τα μέσα στην κατάλληλη στιγμή για να επιτύχει τους σκοπούς Του.
Δεν θα προσπαθήσω να πω πολλά για την Ορθοδοξία σε αυτή την επιστολή, αλλά θα περιμένω να ανακαλύψω την αντίδρασή σου σε ό,τι έχω ήδη πει. Και όλα όσα μπορώ να πω, φυσικά, θα είναι μια πολύ ατελής έκφραση αληθειών που δεν σημαίνουν τίποτα μέχρι να τις βιώσει κανείς με όλη του την ψυχή. Αν πραγματικά ενδιαφέρεσαι για την Ορθοδοξία, μπορώ να αρχίσω να σου στέλνω βιβλία (όχι βιβλία για την Ορθοδοξία τόσο όσο βιβλία πολύ πρακτικών πνευματικών συμβουλών που είναι απαραίτητη τροφή για την Ορθόδοξη ζωή), εικόνες κ.λπ., καθώς και να σε γνωρίσω με Ορθόδοξους ανθρώπους. Ξέρω, για παράδειγμα, μια πολύ ευλαβική Αμερικανίδα κοπέλα στη Νέα Υόρκη που είναι μετανοημένη στην Ρωσική Εκκλησία. Μία από τις χαρές της Ορθόδοξης ζωής είναι να γνωρίζεις τέτοιους ανθρώπους (έστω και μόνο μέσω αλληλογραφίας), γιατί στην Ορθοδοξία ειδικά η αίσθηση της κοινότητας είναι πολύ ισχυρή. Μεταξύ των ευλαβών ανθρώπων, όλοι είναι “αδελφοί” και “αδελφές”, και αυτές οι λέξεις δεν είναι απλώς μεταφορές. Όλοι όσοι έχουν πάρει το όνομα Ορθόδοξοι Χριστιανοί αγωνίζονται μαζί για τον ίδιο στόχο; και ακόμα και σε αυτή τη ζωή έχουμε μια γεύση της τέλειας αγάπης που θα μας συνδέσει μαζί στον Κύριο στην αιώνια Βασιλεία που έχει ετοιμάσει για τους πιστούς Του.
Η Ορθοδοξία είναι η προετοιμασία των ψυχών για αυτή τη Βασιλεία, τη Βασιλεία των Ουρανών. Οι σχισματικές Εκκλησίες έχουν, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, ξεχάσει αυτή την αλήθεια και έχουν συμβιβαστεί με τον κόσμο. Μόνο η Ορθοδοξία έχει παραμείνει άλλου κόσμου. Ο στόχος της Ορθόδοξης ζωής (του οποίου όλοι μας αποτυγχάνουμε παταγωδώς) είναι να ζούμε σε αυτή τη ζωή σε συνεχή μνήμη της επόμενης ζωής, στην πραγματικότητα να βλέπουμε ακόμα και σε αυτή τη ζωή, μέσω της Χάρης του Κυρίου μας, την αρχή αυτής της ζωής. Αυτό είναι το νόημα της “χαράς” της οποίας μόλις μίλησα, και η οποία για μένα είναι η ισχυρότερη απόδειξη της αλήθειας της Ορθοδοξίας. Ο άγιος ζει πάντα σε αυτή τη χαρά—θα σου πω αργότερα μερικές υπέροχες ιστορίες από μερικούς από τους σύγχρονους Ρώσους αγίους μας και πώς αυτή η χαρά εκφράστηκε σε αυτούς. Και μόνο η Ορθοδοξία συνεχίζει να παράγει αγίους—εννοώ πραγματικούς αγίους, όχι απλώς “καλούς ανθρώπους.” Ο παρών Αρχιεπίσκοπος του Σαν Φρανσίσκο (ήρθε εδώ πρόσφατα από το Παρίσι) είναι τέτοιος άνθρωπος. Ζει μια ζωή πραγματικής σταύρωσης—την αυστηρότερη ασκητική ζωή (δεν ξαπλώνει ποτέ), μια εντελώς αυτοθυσιαστική προσφορά του εαυτού του στους άλλους, χριστιανική καλοσύνη και υπομονή ακόμα και μπροστά στις πιο κακές και συκοφαντικές κατηγορίες (γιατί ο Σατανάς επιτίθεται στην Εκκλησία μας πολύ έντονα, με πολλούς τρόπους). Αλλά πάντα είναι γεμάτος από τέτοια αγάπη και χαρά που είναι πάντα ευτυχισμένος και ειρηνικός στην παρουσία του, ακόμα και στη λύπη και στις πιο δύσκολες περιστάσεις.
Αυτές είναι πολύ δύσκολες εποχές. Οι περισσότεροι από τους ιερείς και τους επισκόπους που γνωρίζω (οι επίσκοποι της Εκκλησίας μας είναι πολύ κοντά στον λαό τους, πολύ ζεστοί και πολύ προσιτοί) είναι πεπεισμένοι ότι αυτές είναι οι τελευταίες ημέρες του κόσμου και ότι η βασιλεία του Αντίχριστου είναι κοντά. Αυτό είναι φυσικά ένα πολύ εύκολο θέμα για να παρασυρθεί κανείς. Αλλά ο Κύριός μας μας έχει πει να είμαστε προετοιμασμένοι για τα σημάδια του τέλους, και αυτοί που δεν ενδιαφέρονται γι’ αυτά θα παρασυρθούν μόνο από αυτά. Το πιστό υπόλοιπο των Χριστιανών στις τελευταίες ημέρες, όπως μας έχει πει ο Κύριος, θα είναι πολύ μικρό. Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών που αυτοαποκαλούνται Χριστιανοί θα καλωσορίσουν τον Αντίχριστο ως τον Μεσσία. Επομένως, δεν αρκεί να είσαι “μη δογματικός” Χριστιανός. Αυτοί που δεν είναι αληθινοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί ανήκουν στη “νέα Χριστιανοσύνη”, την “Χριστιανοσύνη” του Αντίχριστου. Ο Πάπας της Ρώμης και σχεδόν όλοι οι άλλοι σήμερα μιλούν για το “μετασχηματισμό του κόσμου” μέσω του Χριστιανισμού: ιερείς και μοναχές συμμετέχουν σε διαδηλώσεις για “φυλετική ισότητα” και παρόμοιες αιτίες. Αυτά δεν έχουν καμία σχέση με τον Χριστιανισμό: δεν κάνουν τίποτα άλλο παρά να αποσπούν τους ανθρώπους από τον αληθινό τους στόχο, που είναι η Βασιλεία των Ουρανών. Η επερχόμενη εποχή της “ειρήνης”, της “ενότητας” και της “αδελφοσύνης”, αν έρθει, θα είναι η βασιλεία του Αντίχριστου: θα είναι Χριστιανική στο όνομα, αλλά σατανική στο πνεύμα. Όλοι σήμερα αναζητούν την ευτυχία στη γη, και νομίζουν ότι αυτό είναι “Χριστιανισμός”; οι αληθινοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί γνωρίζουν ότι η εποχή των διωγμών, που ξεκίνησε ξανά υπό τους Μπολσεβίκους, είναι ακόμα μαζί μας, και ότι μόνο με πολύ πόνο και θλίψη γινόμαστε κατάλληλοι να εισέλθουμε στη Βασιλεία των Ουρανών.
Η καρδιά της Ορθοδοξίας είναι η προσευχή. Και μπορώ να πω αληθινά ότι πριν βρω την Ορθοδοξία δεν είχα την παραμικρή ιδέα για το τι είναι η προσευχή ή ποια είναι η δύναμή της. Συχνά, φυσικά, κάποιος είναι ψυχρός στην προσευχή. Αλλά έχω γνωρίσει στιγμές, τόσο μόνος όσο και με άλλους, πραγματικά ζεστής και ένθερμης προσευχής, και ειλικρινών δακρύων μετανοίας: και έχω γνωρίσει τη χαρά του να βλέπω τις προσευχές μου να απαντώνται. Έτσι ενθαρρυμένος, εγώ, αδύνατος και ανάξιος, ήμουν τολμηρός να μιλήσω στον Κύριο μας και στη Μητέρα Του και στους Αγίους Του (δεν έχω γνωρίσει κανέναν που να προσεύχεται στους Αγίους με τέτοια πίστη και ζέση όπως οι Ορθόδοξοι πιστοί), και η καθοδήγησή τους στη ζωή μου είναι τόσο πραγματική για μένα όσο η δική μου αναπνοή.
Σε παρακαλώ, συγχώρεσέ με που μιλάω τόσο πολύ για τον εαυτό μου, αλλά είναι αδύνατο για μένα να μιλήσω για την Ορθοδοξία αφηρημένα. Όλα όσα γνωρίζω γι’ αυτήν προέρχονται από την εμπειρία μου. Σε ένα πιο εξωτερικό επίπεδο, μπορεί να σε ενδιαφέρει να γνωρίζεις ότι δεν έχω επιστρέψει ποτέ στον ακαδημαϊκό κόσμο και δεν πρόκειται να επιστρέψω. Ότι δεν έχω ακόμα τελειώσει το βιβλίο που άρχισα πριν από δύο χρόνια, τόσο λόγω του μήκους του όσο και λόγω της αλλαγής στις απόψεις μου από τότε (το βιβλίο είναι μια συζήτηση για την πνευματική κατάσταση του σύγχρονου κόσμου υπό το φως της Ορθόδοξης Αλήθειας). Και ότι, αν ο Θεός το θελήσει, σκοπεύω να γίνω μοναχός (και ίσως ιερέας) στην υπηρεσία του Θεού όταν τελειώσω το βιβλίο σε ένα ή δύο χρόνια.
Όσον αφορά την κατάστασή σου, φαίνεται σε μένα ότι δεν είναι καθόλου απελπιστική, αλλά μάλλον ενθαρρυντική. Νιώθεις ότι σε έχει εγκαταλείψει ο Θεός. Και όμως είχες τη δύναμη να αντισταθείς στον σατανικό πειρασμό του πατέρα σου και να υποφέρεις όλα όσα σου συνέβησαν με κάποια υπομονή. Ο Θεός σε έχει αδυνατίσει, νομίζω, για να σε προετοιμάσει να βρεις όλη σου τη δύναμη σε Αυτόν. Και ο τρόπος για να αποκτήσεις τέτοια δύναμη βρίσκεται στην Ορθοδοξία.
Γράψε σύντομα και πες μου τι είναι στην καρδιά σου. Αν μίλησα τολμηρά, είναι από την έντονη βεβαιότητα και χαρά με την οποία είμαι γεμάτος από τον Κύριο μας όταν λαμβάνω το Άγιο Σώμα και Αίμα Του. Πώς μπορώ να μην μιλήσω τολμηρά όταν είναι τόσο ξεκάθαρο για μένα ότι όλα σε αυτόν τον κόσμο περνούν σε μια στιγμή, και το μόνο που μένει είναι ο Κύριός μας και η απερίγραπτη Βασιλεία που έχει ετοιμάσει για εμάς που παίρνουμε το ελαφρύ ζυγό Του πάνω μας (και πράγματι, πόσο ελαφρύ είναι αυτό το ζυγό που φαίνεται τόσο βαρύ στους απίστους!) και τον ακολουθούμε. Προσευχήσου για μένα, που είμαι ανάξιος για όλα όσα μου έχουν δοθεί.
Εν Χριστώ, ο αδελφός σου,
υ.γ. Σε ποιο μέρος του Ιλινόις βρίσκεται η Ούρσα; Είναι κοντά σε κάποια μεγάλη πόλη;
υ.γ.2. Σου επισυνάπτω μερικά αγγλικά άρθρα που εμφανίστηκαν πρόσφατα στο μικρό περιοδικό της Επισκοπής του Σαν Φρανσίσκο.
υ.γ.3: Μετά την συγγραφή των παραπάνω, διάβαζα μερικές σελίδες από έναν από τους πρόσφατους πνευματικούς πατέρες μας (πέθανε το 1907 και δεν έχει ακόμη αγιοκαταταγεί), τον Πατέρα Ιωάννη του Κρονστάντ. Διαβάζω μερικές σελίδες από αυτόν κάθε βράδυ, και συνήθως βρίσκω ότι μιλάει πολύ άμεσα και ρητά σε μένα για κάποιο πρόβλημα ή περίσταση που με έχει απασχολήσει εκείνη την ημέρα. Απόψε, αμέσως μετά την ολοκλήρωση αυτής της επιστολής, διάβασα (ανοίγοντας το βιβλίο τυχαία) τα εξής:
“Όπως μια μητέρα διδάσκει το παιδί της να περπατά, έτσι και ο Θεός μας διδάσκει να έχουμε μια ζωντανή πίστη σε Αυτόν. Μια μητέρα θα κάνει το παιδί να σταθεί και θα το αφήσει για λίγο μόνο του, μετά θα του πει να έρθει σε αυτήν. Το παιδί κλαίει χωρίς τη μητέρα του. Θέλει να πάει σε αυτήν, αλλά φοβάται να προσπαθήσει να κινήσει τα πόδια του. Προσπαθεί να περπατήσει, κάνει ένα βήμα και πέφτει. Ο Θεός διδάσκει την χριστιανική πίστη σε Αυτόν με παρόμοιο τρόπο: η πίστη μας είναι τόσο αδύναμη όσο το παιδί που αρχίζει να περπατά. Ο Κύριος αφήνει τον άνθρωπο χωρίς τη βοήθειά Του και τον παραδίδει στον Διάβολο ή σε διάφορες δοκιμασίες και θλίψεις και μετά, όταν είναι σε ακραία ανάγκη βοήθειας για να σωθεί από αυτές (γιατί δεν είμαστε έτοιμοι να πάμε σε Αυτόν μέχρι να έχουμε ανάγκη σωτηρίας), μας καλεί να τον κοιτάξουμε και να έρθουμε σε Αυτόν για αυτή τη βοήθεια. Ο Χριστιανός προσπαθεί να το κάνει αυτό: ανοίγει τα μάτια της καρδιάς του και προσπαθεί να δει τον Κύριο μέσω αυτών, αλλά η καρδιά του, που δεν έχει διδαχθεί πώς να δει τον Θεό, φοβάται την ίδια της την τόλμη και σκοντάφτει και πέφτει. Ο εχθρός και οι εγγενείς αμαρτωλές διαφθορές κλείνουν τα μόλις ανοιγμένα μάτια της καρδιάς και τον αποκόπτουν από τον Θεό, έτσι ώστε να μην μπορεί να προσεγγίσει Αυτόν, αν και ο Θεός είναι κοντά, έτοιμος να τον πάρει στην αγκαλιά Του. Μόνο ο Θεός πρέπει να προσεγγίζεται με πίστη, και πρέπει να καταβληθεί προσπάθεια για να Τον δούμε πλήρως με τα πνευματικά μάτια της πίστης. Τότε Αυτός θα απλώσει το χέρι της βοήθειάς Του, θα πάρει τον άνθρωπο στην αγκαλιά Του και θα διώξει τους εχθρούς. Τότε ο Χριστιανός αισθάνεται ότι έχει πέσει στην αγκαλιά του Σωτήρα Αυτού. Δόξα να είναι η καλοσύνη και η σοφία Σου, Κύριε! Έτσι, κατά τη διάρκεια των προσπαθειών του Διαβόλου εναντίον μας, και σε κάθε θλίψη, πρέπει να βλέπουμε καθαρά με τα μάτια της καρδιάς, σαν να στέκεται μπροστά μας ο Σωτήρας, ο Εραστής των ανθρώπων: και να Τον κοιτάμε με τόλμη ως προς τον ατελείωτο θησαυρό της καλοσύνης και των ελεών Του, και να προσευχόμαστε σε Αυτόν με όλη μας την καρδιά, ώστε να μας δώσει ένα μερίδιο από αυτή την ατελείωτη πηγή ευλογιών και πνευματικής βοήθειας. Και θα αποκτήσουμε αμέσως ό,τι προσευχόμαστε. Το κύριο πράγμα είναι η πίστη, ή η πνευματική όραση του Κυρίου και η ελπίδα να λάβουμε τα πάντα από Αυτόν, ως τον Πάντα-ελεήμονα, τον Πάντα-αληθινό. Αυτή είναι η αλήθεια. Αυτή είναι από την εμπειρία. Με αυτούς τους τρόπους ο Θεός μας διδάσκει επίσης να αναγνωρίζουμε την ακραία ηθική μας αδυναμία χωρίς Αυτόν, να είμαστε συντετριμμένοι στην καρδιά και συνεχώς σε προσευχητική διάθεση.