Μετροπολία, άρθρο Ιακώβου, χιλιασμός, μηδενισμός
30 Αυγούστου / 12 Σεπτεμβρίου 1970
Άγιος Αλέξανδρος Νέβσκι
Αγαπητέ Πατέρα Μιχαήλ,
Ευλόγησέ μας, Πατέρα!
Δόξα τω Θεώ, η λινοτυπία μας λειτουργεί και το άρθρο σας είναι σχεδόν έτοιμο, και ελπίζουμε ότι σε δύο εβδομάδες θα κυκλοφορήσει ολόκληρο το τεύχος. Οι περισσότερες από τις υπόλοιπες σελίδες του τεύχους είναι αφιερωμένες σε δύο πολύ συγκινητικές αφηγήσεις της Κατακόμβας Εκκλησίας στην ΕΣΣΔ, από κάποιον που πέρασε πέντε χρόνια στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Σολοβκί. Πιστεύω ότι το όλο ζήτημα της Κατακόμβας Εκκλησίας είναι εξαιρετικά ασαφές στο μυαλό των περισσότερων Ορθοδόξων, και με τη βοήθεια του Θεού θα προσπαθήσουμε να το διορθώσουμε με μια ολόκληρη σειρά άρθρων—διότι τα βασικά ζητήματα είναι, άλλωστε, αρκετά σαφή και μπορούν ακόμη και να ονομαστούν: “Σεργιανισμός” εναντίον Ορθοδοξίας. Οι δηλώσεις των μη-Σεργιανιστών ιεραρχών το 1927 ήταν αρκετά σαφείς και θα πρέπει να χρησιμεύσουν ως θεμέλιο για περαιτέρω συζήτηση του ζητήματος. Μια ενδιαφέρουσα αποκάλυψη της άγνοιας που αφορά αυτό το θέμα: ο π. J. Meyendorff σε μια πρόσφατη σημείωση στο The Orthodox Church, προσπαθώντας να εξηγήσει πώς η Μετροπολία δεν ήταν πραγματικά υπό τη Σύνοδο το 1935-46, σημειώνει ότι στη συμφωνία του 1935 τόσο η Μετροπολία όσο και η Σύνοδος τιμούσαν πρώτα απ’ όλα τον “Μητροπολίτη Πέτρο του Κρουτίτσκι”—δηλαδή, τον ηγέτη της αντιπολίτευσης στον Μητροπολίτη Σέργιο, τον επικεφαλής της Κατακόμβας Εκκλησίας! Η Μετροπολία από την κορυφή μέχρι τον πάτο είναι απλώς απολύτως ignorant των γεγονότων και των αρχών της κατάστασης της Ρωσικής Εκκλησίας στον 20ό αιώνα. Η μόνη αλλαγή στην κατάσταση από το 1935 είναι ότι δεν γνωρίζουμε πλέον το όνομα του επικεφαλής της Κατακόμβας Εκκλησίας, ή ακόμη και αν υπάρχει κάποιος· αλλά η ύπαρξη της Κατακόμβας Εκκλησίας επιβεβαιώνεται από τις ίδιες τις σοβιετικές πηγές.
Όσον αφορά την αυτοκεφαλία και το ΠΣΕ: το ζήτημα είναι αρκετά σημαντικό και σίγουρα δεν θα αναφερθεί πουθενά αλλού, οπότε θα προχωρήσουμε και θα το εκτυπώσουμε. Όταν έχετε χρόνο, ελπίζουμε να αναζητήσετε τις λεπτομερείς πληροφορίες, τις οποίες θα θέλαμε να έχουμε είτε μας αμφισβητήσουν είτε όχι.
Η μετακίνησή σας στο Σεν Λούις θα πρέπει να είναι παρηγοριά για τον Δρ. Τζόνστον, για τον οποίο είχαμε ανησυχήσει κάπως. Μας είχε γράψει ότι η πιο κοντινή ενορία της Συνόδου ήταν στο Σικάγο, και σίγουρα προσανατολισμένη στη Ρωσία, και αυτό σίγουρα θα σήμαινε μεγάλη δυσκολία για αυτόν και την οικογένειά του. Είθε ο Θεός να σας δώσει δύναμη στις ποιμαντικές σας εργασίες!
Σχετικά με το άρθρο Ιακώβου: Παρακαλώ μην νομίζετε ότι προσπαθούμε να σας πιέσουμε να προμηθευτείτε ένα άρθρο· στην πραγματικότητα, θα χρειαστεί λίγος χρόνος πριν έχουμε τον χώρο να το εκτυπώσουμε, οπότε δεν υπάρχει καμία βιασύνη. Ωστόσο, σχετικά με τις παρατηρήσεις σας, νομίζω ότι είναι πράγματι σημαντικό να επισημάνουμε ότι η παρούσα κρίση μέσα στην Ορθοδοξία δεν είναι καθόλου επιφανειακή αλλά βαθιά και δογματική. Αυτό που προτείνει η Κωνσταντινούπολη είναι απλώς απίστευτο (και ο π. Meyendorff στο Ιουνίου-Ιουλίου Ορθ. Εκκλησία τοποθετεί τη Μετροπολία πλήρως με τον Αθηναγόρα και την παρέα του δηλώνοντας ότι εκείνοι που δεν είναι σε κοινωνία μαζί του είναι “έξω από την κοινωνία της παγκόσμιας Ορθοδοξίας”), και το μόνο άλλο ζήτημα είναι—όχι αν εμπλέκεται αίρεση—αλλά πού να αρχίσουμε να περιγράφουμε μια τέτοια καθολική αποστασία. Παρεμπιπτόντως, ο π. Κωνσταντίνος Ντομπαλίς έχει πρόσφατα απευθύνει έκκληση στην Ελληνοχρονική για την αγιοκατάταξη του Αθηναγόρα ενώ είναι ζωντανός! Αντιμέτωποι με μια τέτοια ορθόδοξη αποδιοργάνωση, το βάρος της απόδειξης θα πρέπει μάλλον να πέσει στους Αθηναγόρους να δείξουν ότι η διδασκαλία τους έχει οτιδήποτε κοινό με την Ορθοδοξία. Αλλά οι καιροί είναι όπως είναι, οι περισσότεροι Ορθόδοξοι θα πρέπει να τους δείξουν γιατί και πώς ο Αθηναγόρας και ο Ιάκωβος δεν είναι Ορθόδοξοι.
Επομένως, το ερώτημα είναι: πώς να κάνουμε την κατάσταση σαφή; Το πιο προφανές δογματικό ζήτημα είναι η αίρεση που αφορά τη φύση της Εκκλησίας· και οι δύο, ο Αθ. και ο Ιάκ. μπορούν να παρατεθούν σε αυτό. Αλλά αυτό δεν λέει πολλά ακόμα, διότι αυτή η αίρεση φαίνεται να είναι μόνο ένα τυχαίο μέρος της διδασκαλίας τους. Αλλά τι είναι, λοιπόν, αυτό που τους κινητοποιεί πραγματικά; Πάντα διαπίστωνα, προσπαθώντας να κατανοήσω και να κριτικάρω συστήματα σκέψης, ότι η πιο αποτελεσματική κριτική πρέπει πρώτα να κατανοήσει την βασική κίνητρο του στοχαστή και στη συνέχεια να χτυπήσει στην καρδιά ολόκληρου του συστήματος, αφήνοντας τις τυχαίες αιρέσεις και τα λάθη να πέσουν σε σωστή προοπτική.
Τώρα, φυσικά, το απογοητευτικό πράγμα σχετικά με τον Αθηναγόρα και τον Ιάκωβο είναι ακριβώς ότι φαίνεται να μην έχουν κανένα σύστημα, καμία πραγματική ιδεολογική κίνηση, καθόλου, αλλά είναι απλώς στο έλεος κάθε ανέμου διδασκαλίας που πέφτει σε συμφωνία με τις δικές τους φιλοδοξίες. Αλλά νομίζω ότι θα πρέπει να θεωρηθεί ως αξίωμα ότι οι ιδέες, άλλωστε, είναι πρωταρχικές, και ακόμη και εκείνοι που δεν είναι κινητοποιημένοι από ιδέες είναι εντούτοις στο έλεος (σε αυτή την περίπτωση) των ιδεών κάποιου άλλου. Και σίγουρα, η παρούσα κρίση της Ελληνικής Ορθοδοξίας δεν μπορεί να αποδοθεί στην φιλοδοξία του Ιακώβου ή σε οποιοδήποτε άλλο προσωπικό κίνητρο—αυτά υπήρχαν στο παρελθόν και δεν προκάλεσαν την κρίση στις ιδέες, στη θεολογία, που υπάρχει σήμερα.
Πριν από αρκετά χρόνια, άρχισα ο ίδιος μια έρευνα σε αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί η “βασική φιλοσοφία του 20ού αιώνα.” Αυτή υπάρχει τώρα εν μέρει σε ατελή χειρόγραφα, εν μέρει στο μυαλό μου· αλλά νομίζω ότι ακολούθησα το ζήτημα αρκετά ώστε να ανακαλύψω ότι υπάρχει, άλλωστε, μια τέτοια βασική φιλοσοφία παρά όλη την αναρχία της σύγχρονης σκέψης. Και μόλις είχα κατανοήσει την ουσία αυτής της φιλοσοφίας (η οποία, πιστεύω, εκφράστηκε πιο καθαρά από τον Νίτσε και από έναν χαρακτήρα του Ντοστογιέφσκι στη φράση: “Ο Θεός είναι νεκρός, επομένως ο άνθρωπος γίνεται Θεός και όλα είναι δυνατά”—η καρδιά του σύγχρονου μηδενισμού, αναρχισμού και αντιχριστιανισμού) όλα τα υπόλοιπα έπεσαν στη θέση τους, και οι σύγχρονοι φιλόσοφοι, συγγραφείς, καλλιτέχνες κ.λπ. γίνονται κατανοητοί ως περισσότερο ή λιγότερο καθαρά, περισσότερο ή λιγότερο άμεσα, εκφράζοντας αυτή τη “φιλοσοφία.”
Και έτσι ήταν (επιστρέφοντας στον Ιάκωβο) ότι την άλλη μέρα, καθώς διάβαζα το άρθρο του Ιακώβου στο Ιουλίου-Αυγούστου Ορθόδοξο Παρατηρητή. “Μια Νέα Εποχή;” ότι ξαφνικά ένιωσα ότι είχα βρει μια ενόραση στην “ουσία του Ιακωβισμού.” Δεν είναι, πράγματι, η βασική αίρεση ο χιλιασμός; Τι άλλο, πράγματι, θα μπορούσε να δικαιολογήσει τέτοιες τεράστιες αλλαγές και τερατώδεις παραμορφώσεις στην Ορθοδοξία εκτός από την έννοια ότι εισερχόμαστε σε εντελώς νέες ιστορικές συνθήκες, σε έναν εντελώς νέο τύπο χρόνου, στον οποίο οι έννοιες του παρελθόντος [δεν είναι] πλέον σχετικές, αλλά πρέπει να καθοδηγούνται από τις φωνές του νέου χρόνου; Δεν δικαιολογεί ο π. Πατρικάκος, σε προηγούμενα τεύχη του Ορθόδοξου Παρατηρητή, τον Αθηναγόρα—όχι ως θεολόγο, όχι ως παραδοσιακό, αλλά ακριβώς ως προφήτη, ως αυτόν των οποίων οι αιρέσεις δεν μπορούν να καταδικαστούν επειδή ήδη ζει στην “νέα εποχή,” μπροστά από τους δικούς του καιρούς; Ο Αθηναγόρας ο ίδιος έχει αναφερθεί (δεν μπορώ να βρω αυτή την πηγή τώρα!) ότι μίλησε για την έλευση της “Τρίτης Εποχής του Αγίου Πνεύματος”—μια σαφώς χιλιαστική ιδέα που έχει τον κύριο πρόσφατο υποστηρικτή της στον Ν. Μπερντιάεφ, και μπορεί να ανιχνευθεί απευθείας στον Ιωακείμ τον Φλωρίνης, και έμμεσα στους Μοντανιστές. Η όλη ιδέα μιας “νέας εποχής,” φυσικά, διαπερνά κάθε ίνα των τελευταίων δύο αιώνων με την προσοχή τους στην “πρόοδο,” είναι η κεντρική ιδέα της ίδιας της έννοιας της Επανάστασης (από τη Γαλλική μέχρι τη Μπολσεβίκικη), είναι μια κεντρική ιδέα του σύγχρονου αποκρυφισμού (ορατή σε δημοφιλή επίπεδα στη σημερινή συζήτηση για την “εποχή του Υδροχόου,” την αστρολογική μεταχριστιανική εποχή) και οφείλει τη διάδοσή της πιθανώς κυρίως στη Μασονία (υπάρχει μια δημοσίευση του Σκοτσέζικου Τάγματος στην Αμερική που ονομάζεται Νέα Εποχή). (Λυπάμαι να πω ότι η όλη φιλοσοφία είναι επίσης παρούσα στο αμερικανικό δολάριο με την μασονική κληρονομιά του, με το “novus ordo seclorum” και την ατελή πυραμίδα του, περιμένοντας την 13η πέτρα στην κορυφή!” Σε χριστιανικούς όρους, είναι η φιλοσοφία του Αντιχρίστου, αυτού που θα ανατρέψει τον κόσμο και “θα αλλάξει τους καιρούς και τις εποχές.” Πράγματι, ακόμη και το Ημερολόγιο εμπλέκεται, διότι οι πιο διεξοδικές Επαναστάσεις (η Γαλλική και η Μπολσεβίκικη προσπάθησαν και απέτυχαν και έπρεπε να ικανοποιηθούν με τον συμβιβασμό του Γρηγοριανού ημερολογίου) εισάγουν νέα ημερολόγια. Ο Πάπας και ο Αθηναγόρας έχουν ήδη εκφραστεί υπέρ του νέου “παγκόσμιου” ημερολογίου. Και η όλη έννοια του οικομενισμού είναι, φυσικά, διαποτισμένη με αυτή την αίρεση και την “ανασύσταση της Εκκλησίας.”
Η πρόσφατη “σκέψη” της Κωνσταντινούπολης (για να της δώσουμε ένα αξιοπρεπές όνομα!) είναι γεμάτη είτε από την ευθεία ταυτοποίηση της Βασιλείας των Ουρανών με την “νέα εποχή” (ο λύκος που ξαπλώνει με το αρνί) είτε από την έμφαση σε έναν εντελώς νέο τύπο χρόνου και/ή Χριστιανισμού που καθιστά τα προηγούμενα χριστιανικά πρότυπα απαρχαιωμένα: νέα ηθική, νέα θρησκεία, άνοιξη του Χριστιανισμού, ανασύσταση της Εκκλησίας, η ανάγκη να μην προσευχόμαστε πλέον για τις σοδειές ή τον καιρό επειδή ο άνθρωπος τα ελέγχει τώρα, κ.λπ.
Πόσο κατάλληλο, επίσης, για την χιλιαστική υπόθεση ότι ζούμε (από το 1917) στην “μετα-Κωνσταντινιανή εποχή”; διότι ήταν στην αρχή αυτής της εποχής, δηλαδή, κατά την εποχή της χρυσής εποχής των Πατέρων, που η αίρεση του χιλιασμού καταπνίγηκε—στη Δύση, πιστεύω, κυρίως μέσω του Αυγουστίνου και στην Ανατολή από τον Ωριγένη(?), με το σχόλιό τους για τα χίλια χρόνια της Αποκάλυψης όχι ως επίγειο “χιλιετές” αλλά ως τη ζωή της χάρης στην Εκκλησία στη γη. Και πράγματι, μαζί με τις Επαναστάσεις που έχουν ανατρέψει την Κωνσταντινιανή εποχή έχουμε δει μια μεταρρύθμιση του Χριστιανισμού που καταργεί την Εκκλησία ως όργανο της χάρης του Θεού για την αιώνια σωτηρία των ανθρώπων και την αντικαθιστά με το “κοινωνικό ευαγγέλιο.” Το άρθρο του Ιακώβου δεν έχει ούτε μια λέξη για τη σωτηρία, αλλά αφορά μόνο τον “κόσμο.”
Είπα αρκετά! Προσφέρω αυτές τις ιδέες ως προτάσεις, και αν τις βρείτε χρήσιμες στην οργάνωση σκέψεων για τον Αθηναγόρα και τον Ιάκωβο θα χαρώ να βοηθήσω με τις αναφορές που έχω. Δεν θα με πείραζε να ασχοληθώ με το θέμα ο ίδιος, αλλά για το προσεχές μέλλον απλά δεν θα έχω τον χρόνο ή την ευκαιρία, και εκτός αυτού η έρευνά μου έχει επικεντρωθεί κυρίως σε σύγχρονους στοχαστές, και αυτό που χρειάζεται τώρα είναι κάτι πιο αυστηρά πατερικό καθώς και συνοπτικό.
Ενημερώστε μας για τις σκέψεις σας και προσευχηθείτε για εμάς.
Με αγάπη εν Χριστώ,