Εξέλιξη, συνάντηση στο Σιάτλ με τον π. Παντελεήμονα
31 Ιανουαρίου/13 Φεβρουαρίου, 1973
Άγιος Νικήτας του Νόβγκοροντ
Άγιοι Κύρος και Ιωάννης, Ανέγγιχτοι
Αγαπητέ Αδελφέ εν Χριστώ, Αλέξιε,
Χαιρετισμούς στον Κύριο ημών Ιησού Χριστό. Παρακαλώ συγχωρέστε τη συνήθη μακρά σιωπή μας, αλλά πραγματικά έχουμε κατακλυστεί από γεγονότα τελευταία. Μόλις επέστρεψα από τρεις ημέρες στο Σιάτλ, κατόπιν αιτήματος του π. Νεκτάριου, προκειμένου να έχω μια καλή συζήτηση με τον π. Παντελεήμονα—για το οποίο θα πω περισσότερα παρακάτω.
Το νέο Νικοδήμος έφτασε και φαίνεται καλό; το άρθρο του Φρόιντ ειδικότερα θα πρέπει να προκαλέσει κάποια ενδιαφέρουσα αντίδραση.
Το άρθρο “Εξέλιξη” για το επόμενο τεύχος φαίνεται πολύ καλό για εμάς, αρκετά περιεκτικό και στοχευμένο, και επίσης δεν νομίζω ότι υπάρχει κάτι εκεί που θα μπορούσε να αντιταχθεί ο π. Παντελεήμων και άλλοι (θα σας πω τι συγκέντρωσα από αυτούς παρακάτω). Ωστόσο, το άρθρο θα μπορούσε να βελτιωθεί επεκτείνοντας λίγο σε αρκετά σημεία:
[1.] Στο κάτω μέρος της σελίδας 1 αναφέρετε “κάποια μορφή εξέλιξης;” και στο τέλος εκείνης της παραγράφου προσδιορίζετε: “αθεϊκή φυσική εξέλιξη, ή θεϊκή φυσική εξέλιξη, ή πνευματική εξέλιξη.” Ωστόσο, το άρθρο σας απευθύνεται σχεδόν αποκλειστικά κατά της αθεϊκής φυσικής εξέλιξης και των παραλογισμών της, και κάποιοι άνθρωποι μπορεί να εκμεταλλευτούν αυτό το γεγονός για να πουν ότι δεν έχετε πραγματικά εξετάσει πιο “εκλεπτυσμένες” μορφές θεϊκής ή πνευματικής εξέλιξης. Σε ένα τόσο σύντομο άρθρο, φυσικά, δεν είναι πραγματικά δυνατό να εισέλθετε σε αυτές, αλλά ίσως μια πρόταση ή δύο περισσότερες σχετικά με αυτές θα δείξουν γιατί δεν μπορούν να ληφθούν σοβαρά υπόψη ούτε είναι καθόλου πιο “εκλεπτυσμένες” (μόνο πιο ασαφείς και συγκεχυμένες!). Έτσι, η “θεϊκή” εξέλιξη, όπως καταλαβαίνω τα κίνητρά της, είναι η εφεύρεση ανθρώπων που, φοβούμενοι ότι η φυσική εξέλιξη είναι πραγματικά “επιστημονική,” βάζουν τον “Θεό” σε διάφορα σημεία της διαδικασίας εξέλιξης για να μην αποκλειστούν, προκειμένου να προσαρμόσουν τη “θεολογία” στις “τελευταίες επιστημονικές ανακαλύψεις.” Αλλά αυτή η μορφή τεχνητής σκέψης είναι ικανοποιητική μόνο για τις πιο ασαφείς και συγκεχυμένες νοοτροπίες (για τις οποίες, προφανώς, ο “Θεός” παρέχει την ενέργεια και την τάξη που δεν μπορούν να εξηγηθούν σύμφωνα με τον Δεύτερο Νόμο της Θερμοδυναμικής): δεν είναι ικανοποιητική ούτε για τη θεολογία ούτε για την επιστήμη, αλλά απλώς αναμειγνύει τους δύο τομείς. Και πάλι, η “πνευματική” εξέλιξη εφαρμόζει τα “συμπεράσματα” της αθεϊκής φυσικής εξέλιξης στον “πνευματικό” τομέα και καταλήγει σε αποτελέσματα που είναι τέρατα και απαράδεκτα είτε από επιστημονική είτε από θεολογική άποψη: μια αναταραχή και σύγχυση που μπορεί μόνο να καλυφθεί με φανταστική ορολογία τύπου Τεϊγιάρ ντε Σαρντέν. Και οι δύο αυτές μορφές εξέλιξης εξαρτώνται αποκλειστικά από την αποδοχή της φυσικής εξέλιξης, και αν αυτό αποδειχθεί αβάσιμο, καταρρέουν; και επιπλέον είναι αυτοαναιρούμενες, διότι ολόκληρος ο σκοπός και η πρόθεση της θεωρίας της φυσικής εξέλιξης είναι να βρει μια εξήγηση του κόσμου χωρίς Θεό· δηλαδή, η φυσική εξέλιξη είναι από τη φύση της αθεϊκή, και είναι μόνο γελοίο όταν οι “θεολόγοι” τρέχουν πίσω από τη τελευταία “επιστημονική” θεωρία για να μην μείνουν πίσω από τους καιρούς.
Φοβάμαι ότι σπαταλώ πάρα πολλές λέξεις σε αυτό το σημείο, αλλά πραγματικά θα πρέπει να πείτε στον αναγνώστη λίγο περισσότερα σχετικά με το γιατί άλλες μορφές εξέλιξης δεν είναι καθόλου ικανοποιητικές. Το κεντρικό σημείο, φυσικά, είναι ότι η εξέλιξη δεν είναι καθόλου “επιστημονική,” αλλά μάλλον μια μορφή θεολογίας επιστημονικής φαντασίας, το προϊόν πίστης (μια αθεϊκή πίστη, αλλά παρ’ όλα αυτά πίστη). Το γεγονός ότι εξακολουθεί να γίνεται τόσο ευρέως αποδεκτό σίγουρα δείχνει πόσο χαμηλά έχουν πέσει όχι μόνο η θεολογία, αλλά και η απλή κοινή λογική σκέψη σήμερα. (Θυμάμαι ακόμα τον καθηγητή μου της ζωολογίας στο πρώτο έτος να επεκτείνεται στις “μεγάλες ιδέες του ανθρώπου”: για αυτόν η μεγαλύτερη ιδέα που έχει εφεύρει ο άνθρωπος ήταν η ιδέα της εξέλιξης; πολύ μεγαλύτερη, πίστευε, από την “ιδέα του Θεού.”)
[2.] Στο Πιλτντάουν, Πεκίνο, Άνθρωπος της Ιάβας, κ.λπ. στη σελίδα 3: Δεν είναι το Πιλτντάουν το μόνο που είναι παγκοσμίως αποδεκτό ως απάτη; Αν ναι, θα ήταν σοφότερο να το τονίσετε (αναφέροντας το βιβλίο για το θέμα, αν έχετε την αναφορά στο χέρι) και να αναφέρετε τις μεγάλες αμφιβολίες και ερωτήσεις που περιβάλλουν τους άλλους, ώστε να μην κατηγορηθείτε ότι προχωράτε μπροστά από τα στοιχεία!
[3.] Ο Δεύτερος Νόμος της Θερμοδυναμικής: καλό θα ήταν να δώσετε έναν σύντομο ορισμό στην αρχή (βλέπε επίσης το συνημμένο απόσπασμα, που δείχνει τι οδήγησε έναν Σοβιετικό επιστήμονα στον Θεό).
[4.] Τελειώνετε με μια αναφορά στο “Ευαγγέλιο της ανοησίας”—το οποίο μπορεί ακούσια να οδηγήσει ορισμένους αναγνώστες να σκεφτούν ότι, τελικά, παραδέχεστε ότι η εξέλιξη κάπως έχει νόημα και πρέπει να είστε υψηλότεροι και πιο πνευματικοί για να δείτε ότι δεν έχει. Όχι—σε κάθε επίπεδο, από την κοινή λογική και πάνω, η εξέλιξη είναι ανοησία! Δείτε τι πραγματική, μη αναμενόμενη ανοησία πέφτουν αυτοί που προσπαθούν να κάνουν χωρίς Θεό!
Το άρθρο, αν και σύντομο, είναι εξαιρετικό, με πολύ καλή χρήση αποσπασμάτων από τον Δαρβίνο και άλλους. Πιθανότατα θα λάβετε πολλές συζητήσεις σχετικά με αυτό. Ίσως μια μέρα θα μπορούσατε να συγκεντρώσετε ένα μεγαλύτερο, πιο λεπτομερές άρθρο σχετικά με την εξέλιξη, με άφθονες παραπομπές τόσο από εξελικτικούς (δείχνοντας την αφελή πίστη και την επιπόλαιη σκέψη τους) όσο και από τους υγιείς κριτές τους (θυμάμαι ένα καλό βιβλίο που διάβασα πριν από μερικά χρόνια από έναν ορνιθολόγο: Φράνσις Ντιούαρ, Ορισμένες Δυσκολίες της Θεωρίας της Εξέλιξης), για να χρησιμεύσει ως πηγή αναφοράς για εκείνους που ενδιαφέρονται να σκεφτούν σοβαρά το θέμα. Γενικά, οι άνθρωποι φοβούνται τόσο να αμφισβητήσουν τους επιστήμονες “στον δικό τους τομέα” που φοβούνται να μπλέκονται σε αυτό το θέμα; μια μικρή καθαρή σκέψη όπως αποκαλύπτει το σύντομο άρθρο σας μπορεί να διαλύσει πολλούς από αυτούς τους φόβους και την ομίχλη που περιβάλλει το ζήτημα.
Τα άλλα δύο άρθρα είναι καλά, και δεν έχουμε σχόλια, εκτός από το ότι θα ήταν σοφό να αναφέρετε με κάθε δόση την ημερομηνία της μνήμης του Αγίου Ιουλιανού (2 Ιανουαρίου); και στην επιφυλλίδα είναι πραγματικά άδικο (στους Σοβιετικούς) να αναφέρετε τους “διαφθαρμένους Ναζί” χωρίς να συμπεριλάβετε και τους Σοβιετικούς, οι οποίοι ακόμη και σήμερα συνεχίζουν “φρικτές πειραματικές” στους εκατομμύρια κρατούμενους τους. Ο ναζισμός ήταν πραγματικά μόνο μια χλωμή απομίμηση, συχνά πολύ μετριασμένη από ένα υπόλειμμα ακόμα ανθρώπινων συναισθημάτων, του σοβιετικού πειράματος; και η διαφθορά του ήταν μικρή σε σύγκριση με τη συστηματική διαφθορά και την απανθρωπιά που εξακολουθούν να ασκούν οι Σοβιετικοί βασανιστές. Δεν υπερασπίζομαι τους Ναζί!—αλλά κάνοντάς την λέξη “Ναζί” σχεδόν συνώνυμη με την ανθρωπιά του 20ού αιώνα, μπορούμε να χάσουμε την προοπτική της τρομακτικής πραγματικότητας του σημερινού σοβιετικού συστήματος. Είναι αμφίβολο ότι οι Ναζί είχαν οποιαδήποτε διαφθαρμένα βασανιστήρια που οι Σοβιετικοί δεν δοκίμασαν πρώτοι και εξακολουθούν να εκτελούν. Παρεμπιπτόντως, στο άρθρο για τον Μαρξ θα ήταν καλό να αποκτήσετε μερικά παραδείγματα συστηματικής σοβιετικής απανθρωπιάς για να δείξετε τον μαρξισμό στην πράξη: τι είναι ο “νέος άνθρωπος” του Μαρξ, μόλις έχει καταργηθεί κάθε χριστιανική και θρησκευτική “υπερβολή.” Έχετε αποσπάσματα από τον Μαρξ σχετικά με την ιδέα του “βίας” και τον ρόλο της στη διαμόρφωση του “νέου ανθρώπου”; Ή την παρατήρηση του Λένιν για τον κόσμο που γίνεται ένα ενιαίο εργοστάσιο, χωρίς διαφυγή, και όλοι οι διαφωνούντες θα συνθλίβονται σαν βρωμιά; Θα αναφέρετε το ζήτημα του χιλιασμού, το οποίο είναι αυτό που είναι πραγματικά ο μαρξισμός; Ο μαρξισμός είναι διαφορετικός από τις δύο προηγούμενες δόσεις σας, καθώς σε αυτό μπορούμε να δούμε καθαρά τι σημαίνουν οι “σύγχρονες ιδέες,” οι “λύκοι” που συζητάτε (ακόμα και με μια εικόνα τους!) όταν τίθενται σε συστηματική πρακτική.
—
Ήμουν στο Σιάτλ για τρεις ημέρες και είχα καλές ειλικρινείς συζητήσεις με τους π. Παντελεήμονα, Εφραίμ και Νεκτάριο. Έφυγα εντελώς καθησυχασμένος ότι όλοι είμαστε στην ίδια πλευρά της μεγάλης μάχης των καιρών μας, ότι το πνεύμα και οι τονισμοί μας είναι βασικά οι ίδιοι, και ότι οι περιστασιακές διαφορές μας σε στάσεις ή προσεγγίσεις σε ορισμένα ζητήματα δεν αποδυναμώνουν καθόλου την πνευματική μας ομοφωνία. Ο π. Παντελεήμων είναι μια πολύ ισχυρή προσωπικότητα και έχει επίσης ισχυρές απόψεις σχετικά με ορισμένα πράγματα που φαίνονται δευτερεύοντα (για παράδειγμα, το Σάβανο του Τουρίνο), που θα μπορούσαν κατανοητά να προκαλέσουν κάποια τριβή και σύγκρουση. Αλλά θα ήταν έγκλημα αν οποιοσδήποτε από εμάς επέτρεπε σε τέτοιες δευτερεύουσες διαφορές να καταστρέψουν την ομοφωνία μας σε βασικά σημεία, ειδικά με την προοπτική των μεγάλων στρατών της ψευδο- και αντι-Ορθοδοξίας που μας περιβάλλουν, καθώς και το μεγάλο βάρος της αδράνειας και της άγνοιας που υπάρχει ακόμα και μέσα στην Εκκλησία μας στο Εξωτερικό. Βρήκα τον π. Π. ακριβώς όπως την τελευταία φορά που τον είδα πριν από αρκετά χρόνια, και δεν υπήρξε ούτε μια υπόνοια από αυτόν ότι θα έπρεπε να εκτυπώσουμε ή να σκεφτούμε διαφορετικά από ό,τι ήδη κάνουμε. Όταν αυτός ή ο π. Νεκτάριος σας κάνουν προτάσεις, είμαι σίγουρος ότι γίνεται όχι με καμία ιδέα “πίεσης” σας, αλλά αποκλειστικά ως ειλικρινής και καλοπροαίρετη συμβουλή, την οποία θα πρέπει να την πάρετε ως τέτοια και όχι ως μια προσπάθεια πίεσης ή εντολής σας. [η επιστολή τελειώνει]