Η απόρριψη του Σάβανου από τον π. Παντελεήμονα, επιστήμη, συνείδηση
25 Φεβρουαρίου/10 Μαρτίου, 1973
Άγιος Ταράσιος Κωνσταντινουπόλεως
Αγαπητέ Αδελφέ εν Χριστώ, Αλέξιε,
Χαιρετισμούς στον Κύριο ημών Ιησού Χριστό, στον Οποίο χαιρόμαστε!
Καλά Θεέ μου, δεν εννοούσαμε να σας βάλουμε σε μια τέτοια κατάσταση με την καημένη μας επιστολή! Πράγματι, ο κακός σας περιέβαλε. Είναι αμφίβολο να είναι άχρηστο να ξεχωρίσουμε όλους τους λόγους, τόσο δαιμονικούς όσο και ανθρώπινους, για μια τέτοια δοκιμασία; το σημαντικό είναι να επιβιώσετε και να προχωρήσετε έχοντας περάσει με ασφάλεια από την κατάθλιψη και την ανησυχία και εμπιστευόμενοι τον Θεό που μπορεί να μας φέρει μέσα από κάθε δοκιμασία.
Τι να πούμε περαιτέρω για το άρθρο του Σάβανου; Ευτυχώς, είχαμε έναν επισκέπτη τις τελευταίες ημέρες, έναν νέο μετανοημένο που ήρθε από τη Μετροπόλη πριν από αρκετά χρόνια και είναι πολύ ευαίσθητος στην αποστολή της αληθινής Ορθοδοξίας σήμερα (του αρέσει πολύ ο Νικοδήμος, παρεμπιπτόντως). Δοκιμάσαμε τις απόψεις του:
-
Για το Σάβανο αυτό καθαυτό, για το οποίο έχει διαβάσει ένα ή δύο βιβλία και το αποδέχεται ως αυθεντικό.
-
Για το τι νομίζει για την απόλυτη απόρριψη του από τον π. Παντελεήμονα: αν και τον σέβεται πολύ, υποψιάζεται ότι αυτό μπορεί να αντικατοπτρίζει περισσότερο τον ισχυρό του αντι-λατινισμό παρά οτιδήποτε άλλο; θα ήθελε να δει ποια επιχειρήματα έχει εναντίον του.
-
Για το τι νομίζει για το χειρόγραφο της Σάρας, το οποίο διάβασε εδώ για πρώτη φορά: είπε ότι ήταν αρκετά συμπαθής προς το άρθρο και την προσέγγισή του, αν και θα προτιμούσε να δει όλα τεκμηριωμένα; και παρατήρησε ότι η Σάρα φαινόταν να είναι εξίσου σίγουρη για ορισμένα δευτερεύοντα, αμφισβητήσιμα σημεία (αναφέρθηκε η έννοια του “Βασιλέως,” για παράδειγμα) όσο και για τα ισχυρότερα κύρια σημεία. Γενικά, ωστόσο, είπε ότι θα καλωσόριζε τη δημοσίευσή του από έναν Ορθόδοξο εκδότη ως μια προκαταρκτική, προσωρινή μελέτη—αλλά σίγουρα θα ανατρίχιαζε αν έπρεπε να διαβάσει για τις “Σταθμούς του Σταυρού” από έναν Ορθόδοξο εκδότη! Όταν του είπαν ότι είχε ήδη εκτυπωθεί, αναρωτήθηκε αν δεν ήταν δυνατόν να επανεκτυπωθεί τουλάχιστον η σελίδα 12, αφήνοντας έξω τους “Σταθμούς.” Όταν ρωτήθηκε για την ιδέα ότι το κύριο σημείο σχετικά με το Σάβανο ήταν ότι επιβεβαιώνει τον εαυτό του—είπε όχι, δεν μπορούσε να αποδεχθεί την επιστήμη ως τόσο σημαντική για την πίστη, είναι πολύ σχετική και ανοιχτή σε αλλαγές και είναι πολύ σημαντικό να τεκμηριωθεί η Ορθόδοξη ιστορία και κατάσταση του Σάβανου.
Λοιπόν, αυτή είναι η γνώμη ενός ανθρώπου, και σας την δίνουμε (και την ζητήσαμε εξαρχής) γιατί είναι προφανώς τυπικός του σκεπτόμενου αναγνώστη του Νικοδήμου. Οι ιδέες του είναι μάλλον κοντά στις δικές μας. Θα προσθέσω μόνο μερικά ακόμη σχόλια.
(1) Όσον αφορά τη δημοσίευση του όπως είναι: αυτό, φυσικά, εξαρτάται από τη συνείδησή σας. Σας δώσαμε συμβουλές, αλλά σίγουρα όχι εντολή. Θα ήταν ωραίο να έχουμε την όλη παρουσίαση πιο ισχυρή και με όσο το δυνατόν λιγότερα σημεία που είναι ανοιχτά σε αμφιβολία και νόμιμη κριτική. Αλλά, όπως ο φίλος μας—και όπως σημείωσα στην τελευταία μου επιστολή—βρίσκουμε το πιο ισχυρό πράγμα εναντίον του να είναι οι αναφορές στους Ρ.Κ.
(2) Γιατί είναι οι αναφορές στους Ρ.Κ. τόσο απαράδεκτες; Όχι τόσο επειδή κάποιοι άνθρωποι θα “επιλέξουν” αυτό το σημείο (αυτό είναι δευτερεύον) όσο επειδή αυτές οι αναφορές βοηθούν να “μολυνθεί” η Ορθόδοξη ατμόσφαιρα του αναγνώστη και είτε τον κάνουν να νιώθει αμήχανα και ίσως ακόμη και να αμφιβάλλει γι’ αυτές (αν είναι ενήμερος για τέτοια πράγματα), είτε (αν δεν είναι ενήμερος) τον βοηθούν να αποδεχθεί κάποιες καθαρά Ρ.Κ. “παραδόσεις” ως αυθεντικές—που είναι χειρότερο, καθώς οι καημένοι Ορθόδοξοι άνθρωποι είναι ήδη “λατινισμένοι” αρκετά! Σχετικά με τους “Σταθμούς του Σταυρού,” ο φίλος μας δεν μπορούσε να δει κανένα επιτακτικό λόγο γιατί να μπουν στην πρώτη θέση, και πράγματι η μαρτυρία ενός ορισμένου αριθμού πτώσεων σίγουρα δεν είναι μέρος της πρωταρχικής μαρτυρίας του Σάβανου. Οι “Σταθμοί” είναι μια αργά Λατινική καινοτομία, και να μιλήσουμε γι’ αυτούς ως να έχουν εγκριθεί από την “Ιερή Παράδοση” και “εξουσία” είναι να κάνουμε μια κακή υπηρεσία στον Ορθόδοξο αναγνώστη (ο οποίος είναι ο αναγνώστης σας!). Σε ένα σημείο, πράγματι, (“Βερόνικα”) οι Λατίνοι έχουν στην πραγματικότητα μια “αντίπαλη παράδοση,” καθώς αυτό είναι το ισοδύναμο της Ορθόδοξης παράδοσης της Αγίας Προσώπου που δόθηκε στον Βασιλιά Αβγάρ.
Ένα άλλο σημείο σχετικά με την Λατινική επιρροή στο άρθρο (το οποίο παρέλειψα στην πρώτη μου επιστολή) αναδεικνύεται από την επιστολή του π. Γκράμπε προς εσάς: πράγματι, η Ορθόδοξη παράδοση είναι αρκετά βέβαιη για τα τέσσερα καρφιά, δηλαδή, τα πόδια του Σωτήρα καρφώθηκαν ξεχωριστά, και τα σταυρωμένα πόδια των Ρ.Κ. είναι σίγουρα μια αργότερη καινοτομία (13ος αιώνας, πιστεύω). Αυτό το σημείο, παρεμπιπτόντως, τονίζεται επίσης στο [άρθρο] της Τζόρντβιλ σχετικά με το Σάββανο. Προφανώς το Σάβανο από μόνο του δεν παρέχει απόδειξη ούτε με τον ένα ούτε με τον άλλο τρόπο σχετικά με αυτό το σημείο. Να ανατρέψετε ή να αμφισβητήσετε αυτή τη σίγουρη και βέβαιη Ορθόδοξη παράδοση, αν και μπορεί να φαίνεται σαν ένα “μικρό σημείο,” θα ήταν πολύ κακό. Για να είναι το Σάβανο Ορθόδοξο (δηλαδή, αυθεντικό), δεν μπορεί να αντιφάσκει με καμία σεβαστή Ορθόδοξη παράδοση. Διαφορετικά, η επιστήμη τοποθετείται πριν από την παράδοση, και οι πύλες ανοίγουν! (Παρεμπιπτόντως, δεν νομίζω ότι ένα τέτοιο σημείο όπως τα καρφιά μέσω των καρπών και όχι μέσω των παλάμων μπορεί να κριθεί με αυτό το κριτήριο; δεν υπάρχει καμία πραγματική παράδοση σχετικά με τις παλάμες, μόνο μια γενική αντίληψη, η οποία δεν είναι αλάνθαστη.)
Αν αυτά τα διακριτά Λατινικά στοιχεία μπορούσαν να παραλειφθούν, ή αυτές οι σελίδες να επανεκτυπωθούν χωρίς αυτά, το άρθρο θα γινόταν πολύ πιο εύκολα αποδεκτό από τους Ορθόδοξους. Διαφορετικά, το Σάβανο τοποθετείται σε ένα αρκετά διακριτό Λατινικό πλαίσιο, το οποίο είναι η κύρια κριτική που έχουν ήδη κάποιοι εναντίον του: ότι δεν είναι μόνο φυσικά σε μια Λατινική γη (όπως είναι τα λείψανα του Αγίου Νικολάου; αυτό φυσικά δεν είναι επιχείρημα), αλλά είναι στην πραγματικότητα ένα Λατινικό ιερό αντικείμενο (όπως και να εξηγηθεί), και επομένως αμφίβολο. Αν το στείλετε με τέτοιες Λατινικές αναφορές, η προμετωπίδα σας θα πρέπει να κάνει πολλά, και σίγουρα θα πρέπει να τονίσετε ότι γράφτηκε σε ένα Ρ.Κ. πλαίσιο και πρέπει να “διορθωθεί” από την Ορθόδοξη σκέψη.
(3) Υπάρχουν πολλές μικρές κριτικές, οι οποίες ωστόσο δεν είναι πραγματικά κρίσιμες όσο το άρθρο κατανοείται ως προκαταρκτικό και προσωρινό. Ιδιαίτερα, ένας λόγος για τον οποίο τονίζουμε την ανάγκη τεκμηρίωσης της ιστορίας του είναι ότι η αναφορά στην Αγία Νίνα φαίνεται να είναι λάθος, καθώς η ζωή της περιέχει πολύ υλικό για την Τιμία Χιτώνα, αλλά ούτε λέξη, όσο θυμόμαστε, για το Σάβανο. Δεν έχω διαβάσει ολόκληρη τη ζωή πρόσφατα, οπότε δεν μπορώ να είμαι απολύτως βέβαιος, αλλά ένα τέτοιο λάθος θα υποδείκνυε ότι όποιος τεκμηρίωσε την ιστορία δεν ήταν πάντα προσεκτικός. Μια λεπτομερής τεκμηρίωση, με πλήρεις αναφορές, και αποσπάσματα που δείχνουν πώς οι ιστορικές αποδείξεις δείχνουν ή δεν δείχνουν προς το Σάβανο του Τορίνο (για παράδειγμα, ποιες είναι ακριβώς οι μετρήσεις που έγιναν από τον Αρκούλφο—μπορούν να ταυτιστούν με σύγχρονη μέτρηση και αντιστοιχούν μάλλον ακριβώς στο Σάβανο; αυτό θα ήταν μια σημαντική επιβεβαίωση)—θα ήταν πιθανώς ένα μακρύ άρθρο από μόνο του, αλλά μια μέρα θα πρέπει να γίνει, και από έναν Ορθόδοξο Χριστιανό! Πρέπει επίσης να γίνει έρευνα σχετικά με την ιστορία και τα κείμενα των υπηρεσιών της Μεγάλης Παρασκευής, το υπόβαθρο της εμφάνισης του Επιταφίου κατά τη διάρκεια των Μεγάλων Παρασκευών, κ.λπ. Ομολογώ ότι φαίνεται ότι όλο αυτό το υλικό θα ταιριάξει ήχρηστά και εκπληκτικά μαζί—αλλά μέχρι να γίνει αυτό, δηλαδή, όπως είπα πριν, το Ορθόδοξο πλαίσιο του Σάβανου να έχει πλήρως καθοριστεί, θα παραμείνει ακόμα στο πεδίο της ιδιωτικής γνώμης και όχι κάτι γενικά και ολόψυχα αποδεκτό (ή επανεγκεκριμένο!) από την Εκκλησία.
(4) Συμφωνώντας με τον φίλο μας, πρέπει να επαναλάβουμε ότι δεν εντυπωσιαζόμαστε με τις επιστημονικές αποδείξεις του Σάβανου από μόνες τους, χρειάζονται επιβεβαίωση από την εκκλησιαστική παράδοση. Πριν από 75 χρόνια, μια νέα επιστημονική ανακάλυψη αποκάλυψε το πραγματικά αξιοσημείωτο μυστικό του Σάβανου; αλλά τι θα γινόταν αν μια νέα επιστημονική ανακάλυψη αύριο αποκάλυπτε (για να κάνω μόνο μία από πολλές πιθανές υποθέσεις!) ότι ένα σώμα θα μπορούσε να αποσπαστεί από ένα τέτοιο Σάβανο και να αφήσει τα σημάδια ανέπαφα χωρίς να αναστηθεί; Η επιστήμη αποκατέστησε την πίστη και στη συνέχεια την πήρε πίσω!? Όχι—η επιστήμη είναι μόνο η υπηρέτρια της ανώτερης γνώσης και πρέπει να κρατηθεί στη θέση της. Πραγματικά νομίζω ότι η ιδέα του Σάβανου ως κυρίως αυτο-επιβεβαιωτικού είναι μονόπλευρη και ανασφαλής.
Ως συμπέρασμα: ό,τι και να επιλέξετε να κάνετε, το ζήτημα του Σάβανου και η αποδοχή του μεταξύ των Ορθοδόξων Χριστιανών δεν έχει φυσικά τελειώσει. Είναι προφανές ότι σχεδόν οτιδήποτε θα μπορούσατε να γράψετε δεν θα πείσει τον π. Παντελεήμονα (αν και ενδεχομένως μια διεξοδική έρευνα των εκκλησιαστικών υπηρεσιών και της ιστορίας θα μπορούσε να τον πείσει—έχει αλλάξει γνώμη στο παρελθόν σχετικά με τέτοια θέματα). Το άρθρο της Σάρας έχει πολλά καλά, και κάποια όχι και τόσο καλά, σημεία; χρησιμοποιήστε το όπως σας λέει η συνείδησή σας. Μην κάνετε τίποτα γι’ αυτό όσο η συνείδησή σας είναι αναστατωμένη ή έχετε ενοχλητικές αμφιβολίες με τον ένα ή τον άλλο τρόπο—ας τακτοποιηθούν όλα πρώτα ώστε να μπορείτε να σκεφτείτε και να ενεργήσετε καθαρά. Φυσικά, κάποιος μπορεί πάντα να ενεργήσει “λάθος” ακόμα και με καθαρή συνείδηση!—αλλά ούτε αυτό δεν είναι μοιραίο λάθος όσο το μυαλό και η καρδιά παραμένουν ανοιχτά και κρατάμε τα πρώτα πράγματα πρώτα.
Παρακαλώ να είστε βέβαιοι, παρεμπιπτόντως, ότι η υποδοχή σας στο ταπεινό μας σκήτη δεν εξαρτάται καθόλου από τη στάση σας απέναντι στο Σάβανο ή τα σημεία της υπεράσπισής του! Είμαστε όλοι άνθρωποι και πταίουμε και υπάρχουν πολλά σημεία εδώ που υπόκεινται σε προσωπική ερμηνεία. Είμαστε διατεθειμένοι να συμφωνήσουμε μαζί σας για την αυθεντικότητά του (αν και περιμένουμε τα άρθρα σχετικά με τις υπηρεσίες και την ιστορία!)—αλλά αν διαφωνούσαμε δεν θα σας “αποκοπήσουμε”—θα συγκεντρώναμε απλώς τα ισχυρότερα στοιχεία μας και θα σας τα παρουσιάζαμε.
Δεν είχαμε ακούσει για τη στάση του Βλαδίκα Ιωάννη σχετικά με το Σάβανο, αν και φυσικά είναι πολύ πιθανό ότι το αποδέχθηκε; πού το ακούσατε αυτό;
Αύριο είναι η Κυριακή της Συγγνώμης και η αρχή της νηστείας μας. Ο πατήρ Ερμάν και εγώ και οι δύο σας προσκυνούμε και τη Σούζαν (και τον Ίαν επίσης) και παρακαλούμε τη συγχώρεσή σας αν έχουμε αμαρτήσει εναντίον σας με οποιονδήποτε τρόπο, με λόγο, πράξη ή σκέψη. Ο Θεός να συγχωρέσει και να έχει έλεος σε όλους μας!
Ανυπομονούμε για την επίσκεψή σας.
Με αγάπη στον Χριστό τον Σωτήρα μας,
Σεραφείμ, μοναχός