Η παρέα του π. Παντελεήμονα, εξέλιξη, Σινδόνη, ανεξάρτητες εργασίες
Φωτεινή Τετάρτη, 19731
Αγαπητέ Αδελφέ εν Χριστώ, Αλεξέι,
ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ! Ελπίζουμε ότι εσείς και η οικογένειά σας περάσατε μια πνευματικά ωφέλιμη Πάσχα. Είχαμε μια ήσυχη και γαλήνια μέρα εδώ, μετά την επίσκεψή μας στον “κόσμο” νωρίτερα την εβδομάδα για να λάβουμε τη Θεία Κοινωνία και εντυπωσιαστήκαμε από τον βαθύ πνευματικό δεσμό που μας ενώνει, δήθεν “κατοίκους της ερήμου,” με τους απλούς Ρώσους πιστούς, τους ειλικρινείς και αγωνιζόμενους μετανοητές, και με όλους τους αληθινούς Ορθόδοξους ανθρώπους σήμερα.
Λάβαμε από τον π. Νεκτά αντίγραφα δύο επιστολών που σας έστειλε, αλλά καμία επιστολή από αυτόν μέχρι στιγμής. Οι επιστολές προς εσάς ήταν πολύ απογοητευτικές για εμάς· έγραψε τη δεύτερη σίγουρα μετά την παραλαβή της λεπτομερούς υπεράσπισής σας. Πάντα κοιτάζαμε τους π. Νεκτά και Παντελεήμονα και τις απόψεις τους με τη μέγιστη συμπάθεια, όπως γνωρίζετε καλά. Αλλά πιστεύουμε ότι πρέπει να κοιτάμε όλους τους ειλικρινείς και αγωνιζόμενους Ορθόδοξους ανθρώπους με την ίδια συμπάθεια και να μην ενταχθούμε σε καμία “παρέα” ή “κλίκα.” Και το γεγονός παραμένει, όπως το βλέπουμε, ότι εκτός από την εκτύπωση ενός κειμένου χωρίς να αφαιρεθούν οι κάπως σκανδαλώδεις λατινικές αναφορές (και κατανοούμε τον πειρασμό να έχουμε αυτό το κείμενο στα χέρια μας μετά την εκτύπωσή του, προφανώς με σημαντικό κόστος), δεν έχετε κάνει τίποτα που να αξίζει μια τόσο σφοδρή επίπληξη (και αυτό δεν είναι αυτό για το οποίο σας επιπλήττει!), του οποίου το αποτέλεσμα, όποια και αν είναι η πρόθεση, μπορεί μόνο να σας προκαλέσει μεγάλη απογοήτευση.
Αφήστε αυτούς που επιθυμούν να αποδεχτούν κάθε γνώμη του π. Παντελεήμονα; αυτό είναι το δικαίωμά τους και δεν το αμφισβητούμε. Αλλά το να παίρνουν αυτές τις απόψεις (και η “εξέλιξη” και η “Σινδόνη” είναι σίγουρα ερωτήσεις όπου η γνώμη έχει μεγάλο ρόλο, όσον αφορά τη σημασία τους, την προσέγγισή τους, κ.λπ.) και να χτυπούν κάποιον στο κεφάλι με αυτές επειδή δεν συμφωνεί—φαίνεται σε εμάς εντελώς αδικαιολόγητο.
Όσον αφορά την εξέλιξη: την θεωρούν ασήμαντη και προφανώς δεν έχουν σκεφτεί πολύ γι’ αυτήν (και γι’ αυτό η Σάρα ήταν λάθος να ενθουσιαστεί και να τους κατηγορήσει για “αίρεση”; προφανώς δεν έχουν σκεφτεί αρκετά γι’ αυτήν για να σχηματίσουν οποιαδήποτε “αίρεση” σχετικά με το θέμα· όποιες απόψεις έχουν για την εξέλιξη ως επιστημονική “υπόθεση” είναι προφανώς αρκετά ασαφείς και δεν φαίνεται να πιστεύουν ότι υπάρχει κάποια σύνδεση μεταξύ αυτού και οτιδήποτε θεολογικού). Εσείς, από την άλλη πλευρά, βρίσκετε ότι ολόκληρο το ζήτημα της εξέλιξης είναι αρκετά βαθύ και σημαντικό και περιλαμβάνει επιπτώσεις που είναι επικίνδυνες για την καθαρότητα της πίστης, αν και κανείς στην Ορθόδοξη Εκκλησία αυτή τη στιγμή δεν προσπαθεί ρητά να ανατρέψει οποιαδήποτε συγκεκριμένη δόγμα με βάση την εξέλιξη. Πιστεύουμε ότι έχετε δίκιο, και το ζήτημα είναι σε μεγάλο βαθμό φιλοσοφικό (με θεολογικές επιπτώσεις) που δεν μπορεί να αποφασιστεί απλώς με την εμπειρία του να είσαι “40 χρόνια Ορθόδοξος.” Αλλά ακόμη και αν υποθέσουμε ότι έχετε υπερεκτιμήσει τη σημασία της εξέλιξης—ακόμα και τότε είμαστε απλώς σοκαρισμένοι από την βίαιη αντίδραση του π. Νεκτά (όλη τη διαδρομή μέχρι την υπονοούμενη απειλή της “έκθεσής” σας δημοσίως για μελλοντικές παραβάσεις!), η οποία φαίνεται να είναι εντελώς δυσανάλογη σε οποιαδήποτε πιθανή ενοχή του άρθρου σας.
Όσον αφορά τη Σινδόνη: προφανώς, εδώ πάλι είναι ένα θέμα πολύ ανοιχτό σε διαφορετικές έμφαση, αξιολόγηση, κ.λπ. Ο π. Νεκτάς έχει θέσει μερικές ερωτήσεις που θα πρέπει πραγματικά να απαντηθούν σε μια λεπτομερή υπεράσπιση της Σινδόνης (παρ’ όλα αυτά, είναι ακόμα ερωτήσεις που προκύπτουν από την κοινή λογική και τη λογική, όχι από “αποκάλυψη”); αλλά δεν έχει παρουσιάσει σε καμία περίπτωση μια υπόθεση εναντίον της. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλές περισσότερες ερωτήσεις από την άλλη πλευρά που μάλλον δεν μπορεί να απαντήσει. Όπως γνωρίζετε, είμαστε επιφυλακτικοί στο να βασιζόμαστε πολύ σε επιστημονικά στοιχεία· παρ’ όλα αυτά, τα επιστημονικά στοιχεία στην περίπτωση της Σινδόνης είναι τόσο εντυπωσιακά που δεν μπορεί να παραβλεφθούν, και δεν είναι σωστό απλώς να απορρίψουμε τη Σινδόνη χωρίς καλύτερα στοιχεία εναντίον της από αυτά που δίνει ο π. Νεκτάς (τα οποία, όπως όλα τα αρνητικά στοιχεία, είναι αρκετά ασαφή) και χωρίς καν να εξετάσουμε τα επιστημονικά στοιχεία. Σύμφωνα με μια τέτοια προσέγγιση, θα έπρεπε όλοι να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε εντελώς και να ακολουθούμε ό,τι λέει ο “ηγέτης”—το μόνο πρόβλημα είναι ότι όποιος και αν είναι ο “ηγέτης,” είναι επίσης άνθρωπος, με πάθη και προκαταλήψεις πολύ παρόμοια με αυτά που έχουμε όλοι οι υπόλοιποι!
Αλλά ας έρθουμε στο θέμα: Προφανώς, η βία της αντίδρασης του π. Νεκτά σημαίνει ότι εμπλέκεται κάτι πιο βαθύ από την “εξέλιξη” ή τη “Σινδόνη,” και νομίζουμε ότι βλέπουμε τι είναι αυτό: η εξουσία. Προφανώς, για τον π. Νεκτά, ο π. Παντελεήμονας είναι η εξουσία, και τώρα βλέπουμε ότι περιμένει όλοι οι άλλοι να συμφωνούν. Ήσασταν ανήσυχος για αυτό το ζήτημα πέρυσι, και προσπαθήσαμε μάλλον να σας αποτρέψουμε από τους φόβους σας, βασισμένοι στην δική μας εμπειρία· γιατί είναι πράγματι αλήθεια ότι ο π. Παντελεήμονας δεν έχει προσπαθήσει να επηρεάσει τις απόψεις μας με οποιονδήποτε τρόπο που θα μπορούσαμε να ανιχνεύσουμε (εκτός από μια μάλλον ήπια διαμαρτυρία μετά το άρθρο Ζεϋτουν). Φυσικά, είναι επίσης αλήθεια ότι η Αδελφότητά μας ιδρύθηκε και εκτυπώναμε το Orthodox Word πριν αυτός ενταχθεί στην Ρωσική Εκκλησία Εκτός Ρωσίας, και σε αυτό το σημείο είμαστε οι ανώτεροί του. Επίσης, ο π. Γερμανός τον γνώριζε αρκετά χρόνια πριν από αυτό, όταν ήταν ακόμα αρκετά νέος και ανίκανος (για να το πούμε ήπια) σε ερωτήσεις “δικαιοδοσιών,” κ.λπ. Αλλά προφανώς η σχέση του (ή ίσως είναι κυρίως αυτή των ακολούθων του; δεν το ξέρουμε) με το κίνημα των νέων μετανοητών σήμερα είναι κάπως διαφορετική.
Δυστυχώς, τώρα γίνεται αρκετά σαφές γιατί ο π. Νεκτάς ήθελε να συγχωνεύσει τη Μαρτυρία του με τον Νικώδημο κάποια στιγμή στο παρελθόν! Όπως θυμάμαι, εκείνη την εποχή επαναλάβαμε τη νωρίτερη συμβουλή μας προς εσάς να διατηρήσετε την ανεξαρτησία σας, και μπορούμε μόνο να συνεχίσουμε να την επαναλαμβάνουμε τώρα. Αν είχατε υποκύψει σε αυτόν τον πειρασμό τότε, φοβάμαι ότι θα ήσασταν τόσο απογοητευμένος μέχρι τώρα που θα ήσασταν έτοιμος να τα παρατήσετε εντελώς. Η προσέγγιση του π. Νεκτά προς τον Νικώδημο ως μέρος της Ορθόδοξης αποστολής του εκτυπωμένου λόγου είναι λάθος, και το λέμε αυτό με μεγάλη λύπη, γιατί αγαπάμε και τους δύο πολύ τον π. Νεκτά και τον π. Παντελεήμονα και σεβόμαστε τους κόπους τους για την Ορθοδοξία, οι οποίοι αλλιώς μας φαίνονται μάλλον υγιείς, αν και κανένας από εμάς δεν είναι τέλειος. Δεν χρειαζόμαστε μια αλάθητη “εξουσία” σε ερωτήσεις όπως η “Σινδόνη” και η “εξέλιξη,” αλλά μάλλον πολύ περισσότερη αγάπη και αμοιβαία κατανόηση· υπάρχει πολύ μυαλό εδώ και πολύ λίγο καρδιά. Δεν θα έπρεπε να χρειάζεται να πολεμάμε ή να απειλούμε για τέτοια ζητήματα, αλλά ακριβώς “να μιλήσουμε την αλήθεια με αγάπη,” αν πράγματι ο Θεός μας έχει επιτρέψει να δούμε την αλήθεια πιο καθαρά από τους άλλους Ορθόδοξους σε κάποιο σημείο ή άλλο. Θα ακούγαμε ευχαρίστως με ανοιχτό μυαλό οποιαδήποτε γνήσια επιχειρήματα κατά της Σινδόνης· αλλά δεν υπάρχει κανένα νόημα να καθόμαστε και να μας χτυπούν στο κεφάλι με τις απόψεις κάποιου άλλου (και πιθανώς τα συναισθήματα) γι’ αυτήν.
Η “αντι-λατινική” στάση των Ελλήνων μας είναι απλώς υπερβολική. Φαίνεται ότι σχεδόν όλοι εκτός από τους εαυτούς τους είναι υπό “λατινική επιρροή,” σχεδόν ολόκληρη η ρωσική και ελληνική θεολογία και πνευματικότητα για τις τελευταίες αρκετές εκατονταετίες είναι σαθρή—όλα αυτά είναι υπερβολικά. Φυσικά υπάρχουν ορατές λατινικές επιρροές εδώ και εκεί—αλλά εκτός αν η Ορθόδοξη παράδοση έχει διατηρηθεί ανέπαφη μέχρι τώρα, τότε δεν υπάρχει Ορθοδοξία και ο Προτεσταντισμός θριαμβεύει. Ο π. Παντελεήμονας δεν μιλά με τη θεολογική εξουσία κάποιων άλλων ανθρώπων στην Εκκλησία μας, και απλώς δεν μπορεί να γίνει το καθολικό πρότυπο.
Ο π. Νεκτάς είναι φυσικά σωστός σε ορισμένα από τα σημεία του, όπως ο κίνδυνος να εμπλακεί κανείς με τους δυτικούς μυστικούς του 17ου αιώνα—αλλά αναρωτιόμαστε αν δεν παραθέτει τα λόγια σας πίσω σε εσάς εκτός πλαισίου ή σε δεύτερο ή τρίτο χέρι; Σε κάθε περίπτωση, ποιο είναι το νόημα να προσπαθείς να χτίσεις μια υπόθεση εναντίον σας ως ενός μη αναγεννημένου Λατίνου; Όλοι έχουμε τα ελαττώματά μας, θεολογικά και αλλιώς (οι πατέρες στη Βοστώνη επίσης!); επομένως, γιατί να μην προσπαθήσουμε να εμπνεύσουμε και να καθοδηγήσουμε προς τη σωστή κατεύθυνση με θετικά μέσα και παραδείγματα; Δυστυχώς, η συμπάθεια του έχει ξεπεραστεί από την απογοήτευσή του ότι δεν υποκλίνεστε στην εξουσία του π. Παντελεήμονα; αυτό φαίνεται να είναι ολόκληρη η ιστορία!
Δεν εντυπωσιαζόμαστε με το επιχείρημα “40 χρόνια Ορθόδοξος” που χρησιμοποιεί επίσης εναντίον σας—υπάρχουν 40 και ακόμη και 80 χρόνια Ορθόδοξοι που διαφωνούν μαζί του σε αρκετά ζητήματα!
Αυτή η ολόκληρη έκρηξη μας κάνει πολύ λυπημένους, αλλά είμαστε ακόμα μάλλον χαρούμενοι που συνέβη τώρα παρά αργότερα. Ο π. Νεκτάς πιθανώς δεν θα προσπαθήσει να “βοηθήσει” σας πια, τώρα που έχετε δηλώσει την ανεξαρτησία σας γράφοντας για “απαγορευμένα θέματα” (λέτε, δεν είναι το Index μια λατινική θεσμός;), αλλά θα πρέπει να τον έχετε στο νου σας ως έναν από τους “επαγγελματικούς κινδύνους” του να είστε εκδότης στην Εκκλησία του Εξωτερικού. Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει κανένας από εμάς να “πολεμήσει” αυτόν και τους πατέρες στη Βοστώνη, ούτε να σχηματίσει μια “παρέα” εναντίον τους. Ας συνεχίσουμε όλοι τις ανεξάρτητες εργασίες μας, βασιζόμενοι στη συμβουλή άλλων σε περιπτώσεις αμφιβολίας, και εμπιστευόμενοι τη χάρη του Θεού και τις προσευχές των Θεοφιλών Του να μας βοηθήσουν. Πόσο καλά ήξερε ο Βλαδίκα Ιωάννης να εμπνέει και να καθοδηγεί χωρίς να συνθλίβει το πνεύμα κανενός ή να επιβάλλει τις προσωπικές του απόψεις σε κανέναν (και όμως ήταν περισσότερο θεολόγος από οποιονδήποτε 100 από τους πατέρες στη Βοστώνη!). Ας προσευχηθούμε για όλους και να συνεχίσουμε το δρόμο μας.
Όσον αφορά τον π. Ισχίε: προφανώς οι Έλληνες νομίζουν ότι είναι μέρος μιας “συνωμοσίας” εναντίον τους. Δεν έχουμε ιδέα γι’ αυτό, αλλά θα θέλαμε μόνο να σας προειδοποιήσουμε να μην ενταχθείτε σε “πλευρές” μαζί του αν θέλει να ξεκινήσει μια διαμάχη. Έχουμε την εντύπωση επίσης ότι είναι ένας μοναχικός άνθρωπος, αλλά πιθανώς γι’ αυτόν τον λόγο έχει την τάση να εμπλέκεται σε αντιπαραθέσεις που μόνο αποσπούν από την ευρύτερη αποστολή από την οποία δεν θα πρέπει να αποσπαστούμε.
Θα μας ενδιέφερε να ακούσουμε ποια απάντηση έχετε λάβει σχετικά με την “εξέλιξη” και τη “Σινδόνη.” Είπαμε στον π. Νεκτά (πριν από το άρθρο της Σινδόνης) ότι για εμάς η υπόθεση μιας ελεύθερης Ορθόδοξης ιεραποστολικής κίνησης είναι τόσο αγαπητή που δεν φοβόμαστε τα “λάθη” που μπορεί να κάνετε. Το άρθρο για τη “Σινδόνη” με τις λατινικές του αναφορές ήταν ένα λάθος σε αυτή τη μορφή, αλλά πραγματικά αμφιβάλλω ότι θα βλάψει τελικά την υπόθεση υπεράσπισης της Σινδόνης, της οποίας η αποδοχή ή απόρριψη εντός της Ορθοδοξίας πρέπει να αποφασιστεί, τελικά, με ελεύθερο και αντικειμενικό τρόπο. Είτε οι Λατίνοι την τιμούν είτε όχι, και ανεξάρτητα από το είδος της ευλάβειας που την περιβάλλει—δεν έχει καμία σημασία για εμάς, ούτε με τον έναν ούτε με τον άλλον τρόπο.
Η επιστολή σας προς τον Άντριου Μποντ, παρεμπιπτόντως, φαίνεται αρκετά ήρεμη και λογική. Έχετε δίκιο να μην απαιτείτε “ίσο χρόνο” ή να ξεκινήσετε μια διαμάχη γι’ αυτό. Ας κρατήσουμε την προσοχή μας στα σημαντικά ζητήματα, και όλα αυτά τα μικρολάθη και οι παρεξηγήσεις θα πεθάνουν από μόνες τους.
Αν μπορώ κάπως να θυμηθώ πού το έβαλα, θα προσπαθήσω να στείλω το άρθρο Concern σήμερα ταχυδρομικώς, καθώς και την επανέκδοση του άρθρου σας στην πρώτη σελίδα της σερβικής εφημερίδας, την οποία ίσως έχετε ήδη δει. Αυτοί οι Σέρβοι είναι πολύ καλοί, αντι-κομμουνιστές, αλλά δυστυχώς, αρκετά μακριά από το δρόμο της κοσμικότητας (χοιρινό ψητό κατά τη διάρκεια της νηστείας, χοροί με την παρουσία του επισκόπου τα Σάββατα το βράδυ, κ.λπ.). Γνωρίζουμε αρκετούς από τους ιερείς τους, αλλά ο Βλαδίκα Ιωάννης μας είπε με σαφήνεια ότι δεν είναι κανονικοί και δεν είναι ιερείς καθόλου. Μπορείτε να κρατήσετε την εφημερίδα, αλλά θα θέλαμε το Concern πίσω αφού το διαβάσετε ή το αντιγράψετε.
Προσευχηθείτε για εμάς.
Με αγάπη εν Χριστώ τον Σωτήρα μας,
Σεραφείμ, Μοναχός
Footnotes
-
19 Απριλίου/2 Μαΐου 1973 ↩