Οι Έλληνες μας αναλαμβάνουν τους μετανοητές, Δόγμα, Λατινισμός
27 Μαΐου/9 Ιουνίου 1973
Άγιος Ιωάννης ο Ρώσος
Η Υψηλότητά σας, Αγαπητέ Βλαδίκα Λαυρέντιε,
Βλασκολόβιτε!
Σας παρακαλούμε να μας συγχωρήσετε που σας ενοχλούμε ξανά με ένα “πρόβλημα,” αλλά αυτό το “πρόβλημα” είναι ευτυχώς όχι κάτι που μας αφορά προσωπικά, αλλά μάλλον κάτι πιο γενικό, για το οποίο νομίζουμε ότι είστε πιθανώς ήδη ενήμερος. Είμαστε μάλλον αναστατωμένοι γι’ αυτό, και παρακαλούμε για τη συμβουλή σας και μια λέξη ενθάρρυνσης.
Όπως γνωρίζετε, από την αρχή έχουμε δώσει πλήρη υποστήριξη στους “Έλληνες” μας στη Σύνοδο, τους π. Παντελεήμονα, Νεκτά και άλλους, γιατί τους έχουμε δει ως “ζηλωτές” της αληθινής Ορθοδοξίας και πηγή έμπνευσης για άλλους να ακολουθήσουν. Κατά καιρούς, είναι αλήθεια, έχουμε παρατηρήσει κάποιες δηλώσεις του π. Νεκτά στην Ορθόδοξη Χριστιανική Μαρτυρία που φαίνονται μάλλον “στενές,” και μερικά εντελώς περιττά σχόλια που κάνουν περισσότερη ζημιά παρά καλό (όπως τα σχόλιά του για τον Μετροπολίτη του Μεξικού). Ωστόσο, πάντα έχουμε συγχωρήσει αυτές τις αποτυχίες, αναγνωρίζοντας ότι κανείς δεν είναι τέλειος και ότι όλοι μας στο ιεραποστολικό πεδίο της Ρωσικής Εκκλησίας μας στο Εξωτερικό πρέπει πάντα να είμαστε πρόθυμοι να συγχωρούμε και να υπερασπιζόμαστε ο ένας τον άλλον και να μην κάνουμε μεγάλες υποθέσεις από σημεία που είναι δευτερεύουσας σημασίας. Έτσι, ποτέ δεν έχουμε αναφέρει αυτά τα πράγματα στους “Έλληνες” ή προσπαθήσει να τους διορθώσουμε.
Ωστόσο, τους τελευταίους μήνες έχουμε γίνει ολοένα και πιο ανήσυχοι για ορισμένα από τα πράγματα που οι “Έλληνες” μας έχουν κάνει και έχουν πει. Στην αρχή, ο καλός μας φίλος Αλεξέι Νεαρός άρχισε να μας λέει ότι ήταν πολύ ανήσυχος για το γεγονός ότι ο π. Νεκτάς προσπαθούσε να τον “πιέσει” να ενταχθεί στην ενορία του στο Σιάτλ (αντί να πάει στον Ρωσικό Καθεδρικό Ναό στο Σαν Φρανσίσκο) και να του πει τι δεν θα έπρεπε να εκτυπώνει στην περιοδική του Νικώδημο. Εδώ θα πρέπει να πω ότι από την αρχή του Νικώδημου, ο Αλεξέι έχει ζητήσει τη συμβουλή μας και έχει υποβάλει άρθρα για να τα διορθώσουμε, και πάντα (εκτός από μία φορά—την οποία θα αναφέρω παρακάτω) έχει ακολουθήσει τη συμβουλή μας. Δυστυχώς, αντέδρασε μάλλον συναισθηματικά και βιαστικά σε ορισμένα πράγματα που είπε ο π. Νεκτάς σχετικά με την “εξέλιξη,” και αυτό τον οδήγησε να δώσει υλικό στη φίλη του Σάρα Χόφμαν, το οποίο χρησιμοποίησε στην επιστολή που έστειλε σε όλους τους επισκόπους μας, κατηγορώντας τον π. Παντελεήμονα, με πολύ αδύναμα στοιχεία, για “αίρεση.” Αυτό ήταν λυπηρό και οφειλόταν στην απειρία του. Στη συνέχεια, ωστόσο, ο π. Εφραίμ έγραψε μια απάντηση στον Αλεξέι, η οποία ήταν κυρίως μια δικαιολογία για να εκφράσει κάποιες από τις δικές του (ή του π. Παντελεήμονα) θεολογικές εικασίες, αλλά δεν απάντησε καθόλου στις ερωτήσεις του Αλεξέι, και εκτός αυτού, έφερε και το “Δόγμα της Απολύτρωσης” του Μητροπολίτη Αντωνίου, δείχνοντας ότι δεν καταλάβαινε καθόλου τα λάθη και τους κινδύνους του “Δόγματος.”
Όταν ακούσαμε ότι είχε αναφερθεί το “Δόγμα,” γράψαμε στον π. Παντελεήμονα μια επιστολή προειδοποιώντας τον για αυτό το αμφιλεγόμενο ζήτημα, και όταν ο π. Παντελεήμονας ήταν στο Σιάτλ πριν από αρκετούς μήνες, πήγα εκεί και του έδωσα, με την έγκριση του Βλαδίκα Νεκτάριου, μια “αναφορά” για το “Δόγμα,” λέγοντας του για τα λάθη σε αυτό που έχουν επισημανθεί από τον Αρχιεπίσκοπο Θεοφάνη του Πολτάβα, τον π. Μιχαήλ Πομαζάνσκι και άλλους. Στο τέλος της “αναφοράς” μου, ο π. Παντελεήμονας παραδέχτηκε ότι δεν γνώριζε ορισμένα από αυτά τα σημεία, αλλά ότι ούτως ή άλλως δεν σκεφτόταν πραγματικά να δημοσιεύσει τίποτα σχετικά με το θέμα. Έφυγα ενθαρρυμένος, και από την προσωπική μου επαφή με τους π. Παντελεήμονα και Νεκτά δεν ένιωσα ότι προσπαθούσαν να “πιέσουν” κανέναν ή να “αναλάβουν το κίνημα των μετανοητών,” όπως μας έχουν πει κάποιοι.
Όμως, λίγο αργότερα, ο π. Νεκτάς έγινε πολύ αναστατωμένος με τον Αλεξέι για την δημοσίευση ενός άρθρου σχετικά με την “Εξέλιξη” και στη συνέχεια του φυλλαδίου σχετικά με τη “Σινδόνη,” και από τότε λέει σε όλους ότι ο Αλεξέι είναι “ακόμα Καθολικός” και δεν θα πρέπει να υποστηρίζεται ή να εμπιστεύεται. Αυτό μας έχει λυπήσει πολύ, γιατί γνωρίζουμε πολύ καλά τον Αλεξέι και είναι πολύ πρόθυμος να δεχτεί διόρθωση και να μάθει όταν είναι λάθος. Δεν βρήκαμε τίποτα λάθος με το άρθρο σχετικά με την εξέλιξη, αν και φυσικά ήταν πολύ σύντομο για να πει πολλά για ένα τόσο περίπλοκο θέμα, και είναι πιθανό να υπάρχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με ορισμένες πτυχές του ζητήματος—παρ’ όλα αυτά, νομίζαμε ότι η προσέγγισή του ήταν βασικά σωστή, περισσότερο από την προσέγγιση του π. Νεκτά, ο οποίος φαίνεται να είναι περισσότερο υπό την επιρροή των “μοντέρνων ιδεών.” Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και εδώ θα πρέπει όλοι να είμαστε ήπιοι και συγχωρητικοί ο ένας προς τον άλλον, έτσι νομίζουμε, και απλώς εκπλαγήκαμε που ο π. Νεκτάς αντέδρασε τόσο βίαια κατά του άρθρου.
Όσον αφορά το φυλλάδιο σχετικά με τη “Σινδόνη,” προειδοποιήσαμε τον Αλεξέι ότι δεν θα έπρεπε να το εκτυπώσει χωρίς να αφαιρέσει όλες τις ρωμαιοκαθολικές αναφορές (“Σταθμοί του Σταυρού,” κ.λπ.) αλλά δυστυχώς το είχε ήδη εκτυπώσει πριν λάβει την επιστολή μας, και φυσικά είχε μια βίαιη επίδραση στον π. Νεκτά. Εμείς οι ίδιοι δεν ισχυριζόμαστε ότι γνωρίζουμε απολύτως αν η Σινδόνη είναι γνήσια, αλλά από όλα τα στοιχεία φαίνεται πολύ πιθανό να είναι, και σεβόμαστε τη γνώμη του Αρχιμανδρίτη Κωνσταντίνου και άλλων που την έχουν αποδεχτεί· αλλά όταν οι Έλληνες μας φωνάζουν ότι είναι κάποιο είδος δαιμονικής εργασίας, νιώθουμε πολύ ανήσυχοι, ειδικά επειδή μέχρι στιγμής δεν δίνουν καμία συγκεκριμένη απόδειξη για να αποδείξουν το γεγονός. Φαίνεται, στην πραγματικότητα, ότι η αντίδρασή τους είναι σε μεγάλο βαθμό συναισθηματική, βασισμένη στη βίαιη αντι-καθολική τους στάση.
Από όλα όσα έχουν συμβεί τους τελευταίους μήνες, έχουμε ανακαλύψει αρκετά γεγονότα που μας ανησυχούν:
(1) Ο π. Νεκτάς έχει πει ότι υπάρχουν “μεγάλοι θεολόγοι” στη Μονή Αγίας Μεταμορφώσεως και ότι οι μετανοητές θα πρέπει να τους εμπιστεύονται και όχι κανέναν άλλο, και σίγουρα όχι κανέναν από τη “σχολή του Τζόρντβιλ,” την οποία ο π. Παντελεήμονας θεωρεί ότι δεν είναι πολύ Ορθόδοξη. (Υποψιαζόμαστε ότι είναι μάλλον υπό την επιρροή του Βλαδίκα Βιταλίου σε αυτό το θέμα.) Αυτό το σημείο μας ανησυχεί πολύ, τόσο λόγω της περιφρονητικής στάσης που οι “Έλληνες” δείχνουν σε έναν πραγματικά μεγάλο θεολόγο όπως ο π. Μιχαήλ Πομαζάνσκι, όσο και επειδή η “θεολογία” της Μονής Αγίας Μεταμορφώσεως, όπως φαίνεται στην επιστολή του π. Εφραίμ προς τον Αλεξέι, δεν φαίνεται καθόλου υγιής, αλλά μάλλον γεμάτη αυτοσημαντικότητα, υπερβολικές επιχειρηματολογίες και πολύ κακή ελαφρότητα. Παρ’ όλα αυτά, ο π. Νεκτάς έχει τώρα εκτυπώσει αυτή την επιστολή για να τη δει ο καθένας!
(2) Οι “Έλληνες” βρίσκουν “καθολική επιρροή” παντού, ακόμη και στους μεγάλους Ρώσους Πατέρες όπως ο Μητροπολίτης Φιλάρετος της Μόσχας. Αλλά δεν γνωρίζουν τη ρωσική γλώσσα, και οι μεταφραστές τους δεν είναι καθόλου εξοικειωμένοι με την ρωσική θεολογική παράδοση, και όταν αρχίσουν να λένε στους υπόλοιπους τι είναι σωστό και τι λάθος στη ρωσική θεολογία, θα κάνουν τρομακτικά λάθη, όπως έχουν ήδη κάνει σχετικά με το “Δόγμα της Απολύτρωσης.” Επιπλέον, φαίνεται ότι είναι τόσο φανατικοί σχετικά με την “καθολική επιρροή” που δεν είναι ικανοί να διακρίνουν μεταξύ μικρών αποτυχιών που μπορεί να έχει οποιοσδήποτε μεγάλος θεολόγος και μεγάλων θεολογικών λαθών. Να αρνηθείς τη σημασία του Μητροπολίτη Φιλάρετου της Μόσχας, ο οποίος ήταν ακριβώς ένας μεγάλος υπερασπιστής κατά της “καθολικής επιρροής,” μόνο και μόνο λόγω μερικών μικρών σημείων που μπορεί (ή μπορεί να μην είναι) επηρεασμένα από τον καθολικισμό—είναι ένα τρομακτικό λάθος και ένδειξη θεολογικά μη ισορροπημένης προοπτικής, έτσι πιστεύουμε.
Ήδη γνωρίζουμε ότι δεν σκέφτονται όλοι οι Έλληνες “ζηλωτές” όπως ο π. Παντελεήμονας. Για παράδειγμα, οι π. Παντελεήμονας και Νεκτάς προσπαθούν να μας πείσουν να πετάξουμε τον Ευλογημένο Αυγουστίνο από το Ορθόδοξο Ημερολόγιο. Τους είπαμε ότι δεν έχουμε την εξουσία να το κάνουμε αυτό, και εκτός αυτού, γνωρίζουμε ότι ο Βλαδίκα Ιωάννης έχει μεγάλη ευλάβεια προς αυτόν και γιορτάζει τη λειτουργία του κάθε χρόνο. Παρ’ όλα αυτά, ο π. Νεκτάς λέει ότι είναι στο ρωσικό ημερολόγιο λόγω “καθολικής επιρροής.” Ωστόσο, ερευνήσαμε και ανακαλύψαμε ότι εισήχθη στο ρωσικό ημερολόγιο τον 19ο αιώνα με την εξουσία του Αγίου Νικολάου του Αγιορείτη, ενός Έλληνα ζηλωτή κατά των Λατίνων! Ρωτήσαμε τον π. Θεοδωρίτο από το Άγιο Όρος γι’ αυτό, και εκείνος απάντησε: “Ναι, νομίζω ότι ο Αυγουστίνος πρέπει να είναι Άγιος, γιατί ο Άγιος Νικόδημος τον τοποθέτησε στο Συναξάριο.” Φυσικά, όλοι γνωρίζουμε ότι ο Ευλογημένος Αυγουστίνος είχε θεολογικά λάθη ή τουλάχιστον λανθασμένες έμφασεις, αλλά αυτό δεν μας εμποδίζει να του αποδώσουμε την οφειλόμενη ευλάβεια. Επομένως, ο “φανατισμός” των “Ελλήνων” μας σε αυτό το σημείο φαίνεται εντελώς περιττός και αιτία μάταιων αντιπαραθέσεων.
(3) Πιο πολύ από όλα, μας ανησυχεί το γεγονός ότι φαίνεται πράγματι αληθινό ότι οι “Έλληνες” μας επιθυμούν να “αναλάβουν τους μετανοητές”—και τώρα ακόμη και τους Ρώσους μας! Γνωρίζουμε τον π. Παντελεήμονα εδώ και πολλά χρόνια και τον σεβόμαστε πολύ και τους κόπους του, αλλά γνωρίζουμε ότι έχει ελαττώματα, κάνει πολλά λάθη, και επίσης ότι σε πολλές περιπτώσεις η ρωσική μας παράδοση (ιδιαίτερα το Τυπικό των Θείων Λειτουργιών) είναι πολύ πιο πλήρης από την παράδοση που ακολουθεί ο π. Παντελεήμονας. Επίσης, είναι “Αμερικανοί” και έχουν πολλά από τα τυπικά συμπτώματα των “μετανοητών.” Νιώθουμε έντονα ότι δεν μπορούν να γίνουν το μόνο πρότυπο για ολόκληρη την Ρωσική Εκκλησία και ούτε καν για όλους τους μετανοητές. Αυτό θα ήταν πολύ επικίνδυνο για αυτούς και για όλους. Έχουμε ήδη παρατηρήσει ότι η “αυθεντική” τους στάση έχει απογοητεύσει πολύ έναν αριθμό μετανοητών που γνωρίζουμε—δηλαδή, για εκείνους που δεν θέλουν να έχουν τον π. Παντελεήμονα για “στάρετς” τους. (Επίσης, φοβόμαστε πολύ την πιθανότητα “ψευδούς σταχέστου” σε αυτόν, γιατί έχουμε δει αρκετές ύποπτες περιπτώσεις ανθρώπων που έχουν βρεθεί υπό την επιρροή του.) Οι “Έλληνες” μας είναι πολύ “διανοούμενοι,” αλλά νιώθουμε ότι δεν καταλαβαίνουν πολύ από τη “σοφία της καρδιάς” που έχουν μερικοί από τους απλούς Ρώσους μπατίους μας, ακόμη και αν δεν είναι “μεγάλοι θεολόγοι.”
Σας παρακαλούμε να συγχωρήσετε αυτή τη μακρά επιστολή, αγαπητέ Βλαδίκα. Ελπίζουμε πολύ να λάβουμε από εσάς μια επιστολή που να μας λέει τι νομίζετε για όλα αυτά. Νιώθουμε ότι κάποια μορφή καταστροφής μπορεί να έρχεται στο μέλλον λόγω αυτών των πραγμάτων, που θα επηρεάσουν όχι μόνο τους μετανοητές μας αλλά και τους Ρώσους. Παρακαλούμε να μας πείτε τι νομίζετε.
Με τη χάρη του Θεού είμαστε καλά και εργαζόμαστε σκληρά και ειρηνικά. Ο αδελφός Λαυρέντιος είναι μαζί μας εδώ και δύο μήνες τώρα και αγωνίζεται.
Σας παρακαλούμε ξανά για την ευλογία και τις προσευχές σας.
Με σεβασμό και αγάπη εν Χριστώ,
Σεραφείμ, Μοναχός