Ανθρωπισμός, φιλοσοφία, 50% πολεμικών στο Ορθόδοξο Λόγο
29 Μαΐου/11 Ιουνίου 1973
Άγιος Ιωάννης, Τρελός για τον Χριστό του Ουστίουγκ
Αγαπητέ Αδελφέ εν Χριστώ, Αλεξέι,
Χαιρετισμούς εν Κυρίω Ιησού Χριστώ.
Και ο π. Ερμάν και εγώ διαβάσαμε το άρθρο για τον Ανθρωπισμό και λάβαμε περίπου την ίδια εντύπωση από αυτό: ότι κάθε σημείο από μόνο του έχει νόημα, αλλά ότι το όλο άρθρο είναι πολύ μακρύ, προσπαθεί να συμπεριλάβει πάρα πολλές διαφορετικές παραπομπές και ρεύματα σκέψης, και ότι ως σύνολο δεν είναι αρκετά λειτουργικό: δηλαδή, στο τέλος μένει κανείς με πολλές διαφορετικές σκέψεις αλλά χωρίς πραγματική επίλυση αυτών—το μυαλό του έχει θολώσει από τις διάφορες ροές της ανθρωπιστικής φιλοσοφίας, και στο τέλος αυτές οι σκέψεις δεν διαλύονται επαρκώς από μια σαφή, δυναμική και ήρεμη σύγκλιση.
Με αυτό στο μυαλό, διάβασα ξανά το άρθρο και άρχισα να σκέφτομαι τρόπους για να προσθέσω διευκρίνιση: αναδιοργάνωσα αρκετές παραγράφους, πρόσθεσα κάποιες προτάσεις για να δώσω λίγο “χτύπημα” στην αρχή, και στη συνέχεια σκέφτηκα να προτείνω να συντομεύσετε πολύ ολόκληρη την κεντρική ενότητα όπου συζητάτε τις διάφορες ροές του ανθρωπισμού, κάνοντάς την περισσότερο σε μορφή περιλήψεως ή σειράς επισημάνσεων. Αλλά κάπως αυτό δεν ήταν αρκετό, και έτσι γύρισα πίσω και διάβασα τα πρώτα δύο άρθρα της σειράς, για τον Φρόιντ και την Εξέλιξη, και πήγα από εκεί κατευθείαν στον “Ανθρωπισμό.” Από όλα αυτά κατέληξα στο συμπέρασμα ότι αυτή η δόση είναι αρκετά διαφορετική από τις δύο προηγούμενες δόσεις: οι προηγούμενες δόσεις ασχολούνται με συγκεκριμένα ερωτήματα με αρκετά σαφή και καθορισμένα συμπεράσματα που δεν αφήνουν κανένα χαλαρό νήμα σκέψης; αλλά το νέο άρθρο εισέρχεται σε ένα μάλλον περίπλοκο φαινόμενο που έχει πολλές διαφορετικές ροές και επαναλαμβάνει κάποια πράγματα από τις προηγούμενες δόσεις. Επιπλέον, κοιτάζοντας την εισαγωγή στην δόση αρ. 1, είναι σαφές ότι αυτή είναι πραγματικά μια εισαγωγή στον “ανθρωπισμό” γενικά, και οι δύο δόσεις είναι οι ίδιες κεφάλαια σε μια μελέτη του “ανθρωπισμού” που κατανοείται ως η φιλοσοφία που υποκρύπτει ολόκληρη την επίθεση των “λύκων” σήμερα. Επομένως, ο “Ανθρωπισμός” δεν θα πρέπει να είναι απλώς η δόση αρ. 3 (η οποία θα ακολουθηθεί από άλλες δόσεις προφανώς για άλλες πτυχές του ανθρωπισμού), αλλά μάλλον μια είδους συνοπτική και τοποθέτηση σε προοπτική όλων των προηγούμενων δόσεων.
Επομένως, θα σας συμβουλεύαμε έντονα να θέσετε στην άκρη το άρθρο “Ανθρωπισμός” εντελώς για τώρα, και να δώσετε αντ’ αυτού μια άλλη δόση σε ένα συγκεκριμένο θέμα, όπως η “εκπαιδευτική φιλοσοφία” που έχετε υποσχεθεί για το επόμενο τεύχος. Ελπίζω να είστε ακόμα νωρίς για το τεύχος Ιουλίου-Αυγούστου για να το κάνετε αυτό. Και στη συνέχεια, όταν έχετε τελειώσει όλα τα συγκεκριμένα άρθρα που θέλετε να δώσετε—τότε δώστε τον “Ανθρωπισμό” ως μια συνοπτική και επισκόπηση του όλου—μόνο όχι τόσο μακρύ όσο είναι εδώ. Όπως είπα, έχουμε κάποιες προτάσεις για να δώσουμε περισσότερη “δύναμη” στο άρθρο, και πιστεύουμε ότι ολόκληρη η μεσαία ενότητα θα πρέπει να συντομευθεί πολύ και να παρουσιαστεί μάλλον ως μια περίληψη-περίγραμμα. Έχουμε πάντα μια άγραφη κανόνα για το Ορθόδοξο Λόγο—ότι τα “αμφιλεγόμενα” ή πολεμικά θέματα δεν θα πρέπει να καταλαμβάνουν ποτέ περισσότερο από 50% ενός τεύχους αν είναι δυνατόν, ώστε να διατηρηθεί μια ορισμένη αναγκαία ισορροπία και να μας αποτραπεί, ακόμη και ασυνείδητα, από το να “ξεφύγουμε” σε κάτι που μπορεί να νιώθουμε πολύ έντονα.
Ένα άλλο σημείο: Έχουμε ακούσει ένα ή δύο σχόλια για τις πρώτες δύο δόσεις, κάτι σαν: “Αυτό που λέει για αυτά τα πράγματα είναι αρκετά αληθές, αλλά δίνει πραγματικά μια απάντηση;” Φυσικά, ένα μέρος της “απάντησης” που δίνετε μέχρι τώρα είναι: να είστε προσεκτικοί και να προστατεύσετε τον εαυτό σας και τα παιδιά σας από αυτές τις ιδέες. Ωστόσο, αυτό από μόνο του δεν είναι αρκετό, και αν αυτό είναι το μόνο που θα υπάρχει για μια “απάντηση,” κάποιοι θα καταλήξουν να λένε ότι απλώς φωνάζετε “λύκος, λύκος!” και δεν θα πάρουν με επαρκή σοβαρότητα αυτό που λέτε. Επομένως, πιστεύουμε ότι η σύγκλιση σε ολόκληρη τη σειρά θα πρέπει να είναι αρκετά σαφής και δυναμική, την οποία ίσως ήδη έχετε στο μυαλό σας: είτε στο τέλος της τελευταίας δόσης, είτε ως μια ξεχωριστή τελική δόση (αν και πιθανώς δεν χρειάζεται να είναι περισσότερο από μια παράγραφο ή μια σελίδα), θα πρέπει σίγουρα να δώσετε την “απάντηση”: ότι οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί, περιτριγυρισμένοι από και ήδη κολυμπώντας σε μια θάλασσα ανθρωπιστικής-κοσμικής φιλοσοφίας και πρακτικής, πρέπει να κάνουν ό,τι είναι δυνατόν για να δημιουργήσουν τις δικές τους νησίδες σε αυτή τη θάλασσα άλλου κόσμου, Θεοκεντρικής σκέψης και πρακτικής, και στη συνέχεια να αναφέρουν μερικούς από τους τρόπους πώς. ανάγνωση, υπηρεσίες, κ.λπ. Σχεδιάζουμε ένα άρθρο στο ημερολόγιο του 1974 κάπως σε αυτή τη γραμμή, το οποίο ελπίζουμε να βγει πριν φτάσετε στην ολοκλήρωση της σειράς (Σεπ.-Οκτ.).
Λοιπόν, αυτές είναι οι ιδέες μας; ενημερώστε μας τι νομίζετε γι’ αυτές. Μπορούμε να μιλήσουμε γι’ αυτό και για μερικά άλλα πράγματα όταν έρθετε, αν ο Θεός το θελήσει, την Πεντηκοστή. Προσευχηθείτε για εμάς.
Με αγάπη εν Χριστώ τον Σωτήρα μας,
Σεραφείμ, μοναχός
Υ.Γ. Σχετικά με τη προηγούμενη συζήτησή μας για τους “επισκόπους,” αναρωτιόμαστε αν η τελευταία πρόταση στην παράθεση στην τελευταία σελίδα του τεύχους Μαΐου-Ιουνίου δεν τοποθετεί κάποια περιττή έμφαση σε ένα σημείο που έχετε ήδη κάνει αρκετά καλά; Είμαστε ήδη στην εποχή των “ανίερων επισκόπων” που προφήτευσε ο Άγιος Σεραφείμ, και ήδη σε πολλές περιοχές (ιδίως στη Ρωσία) μια βαθμίδα “κρυψίνοιας” ή ακόμη και ανοιχτής ανυπακοής προς τους επισκόπους έχει ήδη γίνει πνευματική αναγκαιότητα, και μια που δεν είναι καθόλου εύκολο να δικαιολογηθεί πάντα σε δογματικά ή κανονικά θεμέλια. Αυτό δεν αλλάζει καθόλου τον “κανόνα” που αναφέρετε, αλλά δυστυχώς υπάρχουν άνθρωποι (και στην Ρωσική Εκκλησία του Εξωτερικού!) που είναι πολύ πρόθυμοι να εκμεταλλευτούν τέτοιους “κανόνες,” όχι για το καλό της Εκκλησίας ή των επισκόπων, αλλά για τους δικούς τους ιδιωτικούς σκοπούς. Και τελικά, όλα εξαρτώνται από την “ερμηνεία” τέτοιων κανόνων: αν είναι ευρέως και με καρδιά, ή στενά και ψυχρά και υπολογιστικά. Ας μην δώσουμε καμία πυρομαχικά σε ορισμένους φαρισαίους! Αρκετά είπαμε;