Επαναβάπτιση, ζήλος όχι σύμφωνα με τη γνώση, στυλ π. Παντελεήμονα
Φωτεινή Σάββατο, 19761
ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ!
Αγαπητέ Αδελφέ εν Χριστώ, Ανδρέα,
Σας ευχαριστώ για την αντίγραφο της “λυπηρής επιστολής” σας προς τον Βλαδίκα Νικόδημο. Αυτό που περιγράφετε εκεί είναι πράγματι μόνο μία περίπτωση ενός πολύ διαδεδομένου προβλήματος τώρα στην Εκκλησία μας, μια παρέκκλιση από τον διάβολο “στη δεξιά πλευρά,” όπως θα λέγαμε, και θα απαιτήσει πολλή υπομονή και προσευχή και νηφαλιότητα για να παραμείνουμε στην επιφάνεια της καταιγιστικής θάλασσας που προκαλεί. Θα σας πω κάτι βασισμένο στην δική μας εμπειρία στην Αμερική.
Αυτός ο “ζήλος όχι σύμφωνα με την κατανόηση,” για τον οποίο έχει προειδοποιήσει ο Αρχιεπίσκοπος Αβέρκιος στις ομιλίες του, δεν περιορίζεται καθόλου στο να βαπτίζουμε εκείνους που προέρχονται από άλλες Ορθόδοξες δικαιοδοσίες ή (το πιο σοκαριστικό από όλα) να επαναβαπτίζουμε εκείνους που ήδη λαμβάνουν Θεία Κοινωνία στην Εκκλησία μας για μήνες ή χρόνια—είναι μια ολόκληρη νοοτροπία που επιμένει να είναι “πάντα σωστή” και να κοιτάζει με περιφρόνηση όλους όσους διαφωνούν ως “όχι πραγματικά Ορθόδοξοι.” Αυτή η στάση αποκαλύπτεται, για παράδειγμα, στις πρόσφατες εντελώς άσκοπες επιθέσεις που έγιναν από μερικούς από τους Έλληνες ιερείς μας στην Αμερική κατά του Μακαριστού Αυγουστίνου. Είναι ευρέως γνωστό στην Ορθόδοξη Εκκλησία ότι ο Μακαριστός Αυγουστίνος έκανε λάθη, πήγε “πολύ μακριά” σε ορισμένα σημεία—αλλά η Εκκλησία ποτέ δεν τον έχει αποκαλέσει αιρετικό ή του έχει αρνηθεί τον τίτλο του Πατέρα, όπως είναι αρκετά σαφές από την απόδειξη ενός Οικουμενικού Συμβουλίου (ίσως δύο, αλλά δεν μπορώ να βρω τη δεύτερη αναφορά ακόμα), του Αγίου Φωτίου του Μεγάλου (ο οποίος επαναλαμβάνει ρητά αυτό το σημείο), του Αγίου Μάρκου της Εφέσου, του Αγίου Νικολάου του Αγίου Όρους, και του δικού μας Αρχιεπισκόπου Ιωάννη Μαξίμοβιτς. Ωστόσο, κάποιοι τώρα επιδιώκουν να αποδείξουν “πόσο Ορθόδοξος είμαι” αποκαλώντας τον αιρετικό και διάφορα άλλα κακά ονόματα.
Αν αυτή η νοοτροπία επιτρεπόταν να “καταλάβει” την Εκκλησία μας, θα σήμαινε όχι μόνο απομόνωση για εμάς (για την οποία, από μόνη της, δεν είμαστε πολύ αναστατωμένοι, γιατί είναι προφανές ότι η “παγκόσμια Ορθοδοξία” καταρρέει, χάνει την ταυτότητά της), αλλά και, πολύ πιο σημαντικά, την απώλεια της Ορθόδοξης παράδοσης, την απώλεια της επαφής με εκείνους που μας παρέδωσαν την Ορθοδοξία, για χάρη μιας αφηρημένης “Ορθοδοξίας” που υπάρχει μόνο στα μυαλά της “ζηλωτικής” ομάδας. Η υπερβολική έμφαση στην “δυτική αιχμαλωσία” της Ορθόδοξης θεολογίας τους τελευταίους αιώνες είναι ένα σύμπτωμα της ίδιας νοοτροπίας. Η Ορθόδοξη παράδοση μεταδόθηκε σε αυτούς τους αιώνες, παρά ορισμένες εξωτερικές δυτικότητες, αλλά οι νέοι μας “ζηλωτές” κυριολεκτικά επιθυμούν να πετάξουν ή τουλάχιστον να θεωρήσουν με απόλυτη περιφρόνηση σχεδόν όλους τους μεγάλους Πατέρες αυτών των αιώνων—Μητροπολίτη Φιλάρετο της Μόσχας, Άγιο Νικόδημο του Αγίου Όρους, Επίσκοπο Θεοφάνη τον Έγκλειστο, και άλλους. (Δεν έχουν επιτεθεί ακόμα στον Επίσκοπο Ιγνάτιο Μπριαντσανίνωφ, αλλά μόνο γιατί δεν μπορούν να διαβάσουν ρωσικά; αλλά ο Άγιος Μακάριος της Κορίνθου θα πρέπει προφανώς να πάει μαζί με τον Άγιο Νικόδημο, ειδικά αν—όπως υποψιάζομαι έντονα—το βιβλίο του για την “Συνεχή Κοινωνία” προέρχεται από λατινικές πηγές. Μια καλά ισορροπημένη Ορθοδοξία μπορεί εύκολα να πάρει οποιεσδήποτε ξένες επιρροές που έρχονται και να τις ευθυγραμμίσει, να τις κάνει Ορθόδοξες; αλλά μια μονοδιάστατη “γραμμή κόμματος” αποκόβει τον εαυτό της από την πραγματική κύρια ροή της Ορθοδοξίας.)
Έχουμε ακούσει για μερικές λανθασμένες “επαναβαπτίσεις” στην Αμερική και έχουμε ρωτήσει αρκετούς από τους επισκόπους μας γι’ αυτές. Σε κάθε περίπτωση, όπως αποδεικνύεται, ο τοπικός επίσκοπος δεν είχε ενημερωθεί για τις περιστάσεις της υπόθεσης. Πρόσφατα κάποιοι ήθελαν να δουν μια τέτοια “επαναβάπτιση” να πραγματοποιείται στην δυτική αμερικανική μας μητρόπολη, αλλά ο Αρχιεπίσκοπός μας Αντώνιος σοφά αρνήθηκε να το επιτρέψει, στην οποία του δώσαμε την πλήρη υποστήριξή μας—διότι πράγματι, θα ήταν ισοδύναμο με μια ανοιχτή δήλωση της απουσίας Χάρης στην Ελληνική Αρχιεπισκοπή. Οι επίσκοποί μας, παρεμπιπτόντως (είτε στο 1974 Σύνοδο είτε αργότερα, δεν ξέρω), αρνήθηκαν ρητά να κάνουν μια τέτοια δήλωση όταν ρωτήθηκαν να το κάνουν από μία από τις Ελληνικές παλαιές ημερολογιακές δικαιοδοσίες (η ομάδα Αυξεντίου, δυστυχώς, η οποία έχει πρόσφατα ενωθεί με τους Ματθαιϊκούς σε αυτή την άποψη, αν και σε λιγότερο φανατικούς λόγους).
Αυτή η νοοτροπία “ζηλωτή,” τουλάχιστον στην Αμερική (και σε μεγάλο βαθμό και στην Αγγλία, υποψιάζομαι), οφείλεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στην επιρροή του π. Παντελεήμονα της Βοστώνης. Στις προσωπικές μας συναντήσεις με τον π. Παντελεήμονα δεν τον έχουμε βρει να είναι “φανατικός,” αλλά εκείνοι που είναι υπό την επιρροή του είναι αρκετά αδίστακτοι. Δυστυχώς, αυτή η ομάδα σχηματίζει τώρα μια ανεξάρτητη ψυχολογική “μητρόπολη” μέσα στην Εκκλησία μας, και δεν έχουν καθόλου σεβασμό για τους επισκόπους που διαφωνούν μαζί τους. Αυτό σημαίνει προβλήματα μπροστά, και είστε σίγουρα σωστός ότι καθόμαστε πάνω σε ένα ηφαίστειο.
Ωστόσο, ας σας πω αυτό: γνωρίζουμε καλά αρκετούς επισκόπους και τις απόψεις των περισσότερων από τους υπόλοιπους—και δεν γνωρίζουμε κανέναν που θα ενέκρινε “επαναβαπτίσεις” όπως περιγράφετε. Αμφιβάλλω πολύ ότι ο Βλαδίκα Νικόδημος θα ενέκρινε επίσης, αν ήταν πλήρως ενημερωμένος, και οποιοδήποτε πρόβλημα μπορεί να έχετε μαζί του είναι πιο πιθανό να οφείλεται στον τρόπο που η στάση σας έχει παρουσιαστεί σε αυτόν ως “ανυπακοή,” “υπονόμευση της ιερατικής εξουσίας,” κ.λπ. Σε αυτή την περίπτωση είναι πάνω απ’ όλα σημαντικό να δείξετε τον εαυτό σας ως ήπιο και υπάκουο και να μην επιμένετε στο “να είστε σωστοί” για χάρη του εαυτού σας (στη νέα “ζηλωτική” έννοια)—χωρίς, φυσικά, να εγκαταλείψετε τη βασική σας θέση—η οποία είναι σίγουρα σε συμφωνία με ό,τι πιστεύουν οι επίσκοποί μας και οι πιο υγιείς ιερείς.
Όσον αφορά την Εκκλησία μας στο σύνολό της, δεν νομίζω ότι χρειάζεται να φοβάστε μια “ακραία κατάληψη.” Οι επίσκοποί μας είναι αρκετά μετριοπαθείς, και νομίζω ότι είναι ασφαλές να πούμε ότι η προηγούμενη “γοητεία” τους (διότι οι επίσκοποι είναι επίσης λίγο επιρρεπείς σε “μόδες”!) με τον π. Παντελεήμονα (όπως στη Σύνοδο του 1971) είναι ένα πράγμα του παρελθόντος. Γενικά, ο π. Παντελεήμονας έχει χάσει την επιρροή του σχεδόν παντού (στην Ελλάδα και το Άγιο Όρος επίσης)—εκτός από ένα μέρος: πάνω στους νέους ανθρώπους, τόσο τους μετανοητές όσο και τους γηγενείς Ορθόδοξους που γεννήθηκαν στη Δύση; διότι τους προσφέρει κάποιες “απλές” απαντήσεις σε πολύπλοκες ερωτήσεις, και αυτό είναι πολύ ελκυστικό για εκείνους που είναι λίγο αβέβαιοι και ασταθείς στην πίστη τους. (Αυτοί είναι ακριβώς οι οποίοι, παρεμπιπτόντως, νομίζουν ότι θα “διορθώσουν τα πάντα” με το να ξαναβαπτιστούν!) Αυτοί οι νέοι άνθρωποι είναι τώρα αυτοί που αρχίζουν να γεμίζουν τις θέσεις της αποχωρούσας γενιάς Ρώσων (στην Εκκλησία μας), και αυτό είναι μια πηγή κινδύνου για το μέλλον της Εκκλησίας μας.
Δεν ξέρω τι άλλο να πω για το συγκεκριμένο “περιστατικό” σας, αλλά ελπίζω να το τοποθετήσετε στην προοπτική της όλης κατάστασης της Εκκλησίας σήμερα. Θα θέλαμε να αποφύγουμε μια άμεση “μάχη” με τη “νέα ζηλωτική” νοοτροπία, αν είναι δυνατόν, γιατί υπάρχουν πολλοί καλοί άνθρωποι τώρα υπό αυτή την επιρροή που μπορούν τελικά να επιστρέψουν σε μια πιο υγιή Ορθοδοξία αν μόνο δεν αναγκαστούν πρόωρα να “υπερασπιστούν” την λανθασμένη ιδέα τους για την Ορθοδοξία. Πάνω απ’ όλα για εμάς που έχουμε τον έντυπο λόγο στη διάθεσή μας, νομίζω ότι είναι σημαντικό να προσπαθήσουμε να εμφυσήσουμε σεβασμό τόσο για τους επισκόπους μας όσο και για τους παλαιότερους ιερείς, και για ολόκληρη την θεολογική παράδοση των τελευταίων αιώνων. Στο όνομα της “αντι-σχολαστικισμού” οι “ζηλωτές” πετούν έξω το μωρό μαζί με το νερό του μπάνιου! Υπερηφανεύονται σχεδόν ότι είναι οι μόνοι “μεγάλοι θεολόγοι” που μόλις τώρα ανακάλυψαν μια χαμένη θεολογική παράδοση; αλλά στην πραγματικότητα η θεολογία τους είναιRemarkably crude and simplistic, especially when put beside the writings of a truly great theologian in the unbroken Orthodox tradition—our own Father Michael Pomazansky of Jordanville, who is subtle, refined, deep—and totally overlooked by the “bright young theologians.” Of course, the “language gap” is also an unfortunate factor here, as it is in the whole situation I have described here. We must strive all the harder to make the influence of the real Orthodoxy more deeply and widely felt—and then the emergence of sudden “know-it-alls” will be taken more in stride by the Church as a whole.
Παρεμπιπτόντως, στη Σύνοδο θα πρέπει να είστε σε επαφή πρώτα απ’ όλα με τον Γραμματέα, Επίσκοπο Λαυρέντιο (ο οποίος τώρα συκοφαντείται πολύ από τους “ζηλωτές”)—η θέση του είναι αρκετά μετριοπαθής και υγιής, και κάνει υπεράνθρωπη δουλειά για το καλό της Εκκλησίας σε πολύ δύσκολες συνθήκες.
Σε όλα αυτά θα ήθελα μόνο να προσθέσω: ας προσέχουμε επίσης τους πειρασμούς από την “αριστερή πλευρά.” Δεν χρειάζεται να δηλώσουμε φανατικά ότι είμαστε οι “μόνοι Ορθόδοξοι που έχουν απομείνει,” αλλά ας είμαστε επίσης ενήμεροι για τη διαδικασία της αποστασίας που καταλαμβάνει σχεδόν όλες τις Ορθόδοξες Εκκλησίες τώρα, και στην οποία μπορούμε κι εμείς να πέσουμε αν δεν είμαστε νηφάλιοι και προσεκτικοί. Η δική μας Σύνοδος Επισκόπων πριν από μερικά χρόνια ήδη “αποθάρρυνε” την κοινωνία με την Ελληνική Αρχιεπισκοπή, και ο δικός μας Επίσκοπος Νεκτάριος του Σιάτλ είναι για εμάς ένα μοντέλο υγιούς μετριοπάθειας όταν μας προειδοποιεί ότι κάποιοι από τους επισκόπους μας κάνουν λίγο παραπάνω για χάρη της “αναγνώρισης από την παγκόσμια Ορθοδοξία.” Ίσως η καλύτερη περιγραφή της κατάστασης της Εκκλησίας μας αυτή τη στιγμή είναι κάτι σαν “μετριοπαθής, νηφάλιος,—και αποστασιοποιημένος.” Αλλά στην πράξη αυτός είναι ένας δύσκολος δρόμος να ακολουθήσουμε.
Ζητάμε τις προσευχές σας για εμάς.
Με αγάπη εν Χριστώ,
Σεραφείμ, μοναχός
Υ.Γ. Σας στέλνουμε άλλο ένα πακέτο από τις Βόρειες Θηβαΐδες. Μπορείτε να δώσετε τα κατεστραμμένα. Θα αρχίσουμε επίσης να σας στέλνουμε ένα αντίτυπο του Ορθόδοξου Λόγου με αεροπορικώς, ελπίζοντας να ακούσουμε κάποια απάντηση από εσάς για τα άρθρα που θα εκτυπώνουμε στους επόμενους μήνες.
Footnotes
-
18 Απριλίου/1 Μαΐου 1976 ↩