Η Σύνοδος δεν σπάει την κοινωνία, εσωτερική ελευθερία
30 Ιουνίου/13 Ιουλίου 1976
Δώδεκα Απόστολοι
Αγαπητέ Πατέρα Παναγιώτη,1
Ευλογείτε!
Σ’ ευχαριστώ για την επιστολή σου. Τα λόγια σου δεν μας προσβάλλουν, και στην πραγματικότητα μας ενθαρρύνει το γεγονός ότι, ενώ διαφωνείς τόσο έντονα με το άρθρο μας, εξέφρασες τον εαυτό σου με τόσο συμφιλιωτικό τόνο. Προσευχόμαστε ότι, όποιες και αν είναι οι διαφωνίες που μπορεί να προκύψουν στο μέλλον, αυτός ο τόνος θα διατηρηθεί από όλους τους εμπλεκόμενους.
Όσον αφορά το άρθρο: ναι, μέρος της δυσκολίας είναι θέμα έκφρασης, και αν είναι απαραίτητο να μιλήσουμε για αυτά τα πράγματα στο μέλλον, θα προσπαθήσουμε να εκφραστούμε με τρόπο λιγότερο πιθανό να προκαλέσει περιττή προσβολή.
Αλλά το κύριο πρόβλημα είναι πολύ πιο βαθύ, και ήμασταν τόσο τολμηροί ώστε να βάλουμε το λαιμό μας μπροστά σε ένα ορατό τσεκούρι, γνωρίζοντας ότι θα υπάρξουν διαφωνίες και ότι αργότερα πιθανώς θα πρέπει τουλάχιστον να επαναδιατυπώσουμε όσα είπαμε εκεί, αποκλειστικά επειδή βλέπουμε ένα τρομακτικό πράγμα μπροστά μας, για το οποίο πολύ λίγοι φαίνεται να είναι ενήμεροι: βλέπουμε τη διαμόρφωση δύο διακριτών πτερύγων στην Εκκλησία μας—τους επισκόπους μας, οι οποίοι λένε και σκέφτονται ένα πράγμα (κυρίως στα ρωσικά), και μια “Ελληνική παράταξη,” η οποία λέει και σκέφτεται κάτι εντελώς διαφορετικό (στα αγγλικά και ελληνικά). Τα λόγια σου μόνο αυτό επιβεβαιώνουν για εμάς. Όποιος κάνει τη “μετάφραση” μεταξύ εσένα και άλλων Ελλήνων ιερέων, και των Ρώσων επισκόπων μας, σίγουρα αφήνει πολλά ανείπωτα, τουλάχιστον. Προφανώς κάθε πλευρά ερμηνεύει τα ανείπωτα με τον δικό της τρόπο.
Πιστεύω ότι τα λόγια στο άρθρο μας που βρίσκεις τόσο σοκαριστικά εκφράζουν αρκετά καλά αυτό που σκέφτονται οι περισσότεροι αν όχι όλοι οι Ρώσοι επίσκοποί μας. Η Σύνοδός μας δεν έχει, ούτε ποτέ είπε ότι έχει, σπάσει την κοινωνία με καμία από τις κύριες “κανονικές” εκκλησίες; μόνο με τη Μόσχα υπάρχει επίσημη ρήξη, και αυτό για λόγους που δεν αφορούν το ζήτημα της αίρεσης (είναι μάλλον το “νεκρό ποντίκι” στο βαρέλι της ευλογημένης Ξένιας) και που φαίνεται να οδηγούν στην τελική αποκατάσταση της κοινωνίας όταν η πολιτική κατάσταση αλλάξει (κατανοώντας ότι, και εκφρασμένο από διάφορους ιεράρχες μας, όταν το κομμουνιστικό καθεστώς πέσει, οι προδότες ιεράρχες θα αντιμετωπιστούν κατάλληλα). (Η παροχή κοινωνίας στους Καθολικούς είναι ένα νέο στοιχείο στην κατάσταση της Μόσχας για το οποίο οι επίσκοποί μας δεν έχουν βγάλει ακόμη τελικές αποφάσεις.) Είτε μας αρέσει είτε όχι, η Σύνοδός μας έχει χρησιμοποιήσει ακριβώς τον όρο “αποφυγή κοινωνίας” σε σχέση με τη Μητρόπολη—σημαίνοντας, για όλους τους σκοπούς και τις προθέσεις, μια ρήξη στην κοινωνία, αλλά χωρίς καμία ανακοίνωση ότι είναι “σχισματικοί.” Η σκέψη πίσω από τις ενέργειες της Συνόδου μας τα τελευταία χρόνια φαίνεται στην πραγματικότητα να είναι αρκετά διαφορετική από ό,τι σου έχουν πει, δηλαδή: ο π. Γεώργιος Λιούις επιτράπηκε να βαπτιστεί και να χειροτονηθεί αποκλειστικά επειδή δεν έγινε δεκτός στη Μητρόπολη από επίσκοπο, αλλά μόνο από ιερέα—έτσι δεν θεωρήθηκε χειροτονημένος ή σωστά δεκτός και έγινε δεκτός από εμάς όπως ένας Καθολικός (κανένας από τους επισκόπους μας, είμαι σίγουρος, δεν θα τολμούσε να χειροτονήσει κάποιον που έχει ήδη χειροτονηθεί σωστά από τη Μητρόπολη); η ίδρυση πολυεθνικών ενοριών είναι μια ιεραποστολική απάντηση, εν μέσω ενός χάους δικαιοδοσιών, σε μια επείγουσα απαίτηση από μέρους αυτών των ομάδων, χωρίς καμία γνώμη να εκφράζεται ή να υπονοείται σχετικά με τα Μυστήρια άλλων δικαιοδοσιών της ίδιας εθνικότητας; η αποδοχή Ελλήνων κληρικών χωρίς κανονική απελευθέρωση από την Ελληνική Αρχιεπισκοπή είναι μια περίπτωση οικονομίας, επειδή έχουν γίνει δεκτοί για λόγους συνείδησης αλλά χωρίς οι επίσκοποί μας να σπάσουν επίσημα την κοινωνία με τους ιεράρχες από τους οποίους έχουν αποσπαστεί (αυτή είναι η εξήγηση που μας δόθηκε απευθείας από έναν Αρχιεπίσκοπο που έχει δεχθεί δύο τέτοιους ιερείς); μόλις πολύ πρόσφατα (αν τότε) κάποιοι από τους επισκόπους μας άρχισαν σοβαρά να αμφισβητούν την εγκυρότητα των Μυστηρίων στις “κανονικές δικαιοδοσίες,” και πιθανώς όλοι οι επίσκοποί μας εξακολουθούν να πιστεύουν ότι τα Μυστήρια τουλάχιστον των περισσότερων δικαιοδοσιών είναι έγκυρα (μόλις πρόσφατα οι επίσκοποί μας αρνήθηκαν το αίτημα της Συνόδου του Αρχιεπισκόπου Αυξεντίου να συμφωνήσουν μαζί της σχετικά με την μη εγκυρότητα των Μυστηρίων των νέων ημερολογίων, και δεν ήταν μέχρι πριν από ένα χρόνο περίπου που αυτή η Σύνοδος των Παλαιών Ημερολογίων σταμάτησε να πιστεύει ότι τα Μυστήρια των νέων ημερολογίων είναι πράγματι έγκυρα); η Εκκλησία μας έχει ανοιχτή κοινωνία με την Σερβική Εκκλησία, την Ιερουσαλήμ, και πιθανώς άλλες, και αφήνει τους ξεχωριστούς ιεράρχες ελεύθερους να λειτουργούν ακόμα και με την Κωνσταντινούπολη αν το επιθυμούν. Πράγματι, ακόμη και στην “δεξιά” πλευρά υπάρχει μια αρκετά προφανής “ασυνέπεια,” στο ότι συνεχίζουμε να έχουμε κοινωνία (όσο μας το επιτρέπουν) με δύο ομάδες Παλαιών Ημερολογίων που δεν έχουν κοινωνία μεταξύ τους.
Εμείς οι ίδιοι μερικές φορές επιθυμούσαμε να δούμε λίγο περισσότερη “συνέπεια” στις θέσεις της Συνόδου, αλλά προς το παρόν πρέπει να είμαστε ικανοποιημένοι με τη βασική θέση της Συνόδου, η οποία φαίνεται να είναι: τα μεμονωμένα μέλη και οι κοινότητες της Ρωσικής Εκκλησίας στο Εξωτερικό είναι ελεύθερα να μην έχουν κοινωνία με καμία από τις “κανονικές δικαιοδοσίες,” αλλά οι ίδιοι οι επίσκοποι δεν είναι ακόμη πρόθυμοι να σπάσουν την κοινωνία με αυτές τις δικαιοδοσίες. Μιλήσαμε μόλις πριν από μια εβδομάδα με έναν από τους κορυφαίους Αρχιεπισκόπους της Συνόδου μας, των απόψεων του οποίου είναι αναμφίβολα τυπικές της Συνόδου μας, και έκανε σαφές ότι επίσημα έχουμε σπάσει μόνο με τη Μόσχα, και η επίσημη ευθύνη μας αυτή τη στιγμή, όσον αφορά τη ρήξη της κοινωνίας, δεν επεκτείνεται πέρα από την κατάσταση της Ρωσικής Εκκλησίας; για τις άλλες δικαιοδοσίες δεν χρειάζεται ακόμη να ορίσουμε τα πράγματα τόσο ακριβώς. Θέλουμε ή όχι, αυτή φαίνεται να είναι η θέση της Εκκλησίας μας όπως αποτυπώνεται στις απόψεις των μεμονωμένων ιεραρχών και στις αποφάσεις των Συνοδικών και της Συνόδου (και επίσης από την έλλειψη τέτοιων αποφάσεων σε ορισμένα σημεία). Στο μέλλον η Σύνοδος ή η Σύνοδος μπορεί να αλλάξει αυτή τη θέση; αλλά πρέπει να είμαστε ενήμεροι για ποια είναι η θέση τους τώρα.
Κρίνοντας από την επιστολή σου, θα λάβεις αυτά τα λόγια με απιστία; αν μη τι άλλο, τότε, το άρθρο μας θα έχει υπηρετήσει για να φέρει στο φως κάτι που έχει καλυφθεί πολύ καιρό. Προφανώς κάποιοι άνθρωποι στη Σύνοδό μας προτιμούν να μην “ταράξουν” τους ανθρώπους λέγοντας τους τι σκέφτονται πραγματικά οι επίσκοποι; αλλά δεν μπορούμε να δούμε τίποτα άλλο παρά προβλήματα μπροστά από μια τέτοια προσποίηση. Καλύτερα να γνωρίζουμε την αλήθεια από την αρχή, ακόμη και αν είναι δυσάρεστη, παρά να αντιμετωπίσουμε αυτή αργότερα και να διαπιστώσουμε ότι ενεργούσαμε με ψευδείς υποθέσεις για μήνες ή χρόνια. Κρίνοντας από τις “Ανοιχτές Επιστολές” της Ιεράς Μονής της Μεταμορφώσεως, ο π. Παντελεήμων είναι αρκετά ενήμερος για το τι σκέφτονται πραγματικά οι επίσκοποί μας—αλλά προφανώς μπορεί κανείς να διαβάσει αυτές τις επιστολές με ένα διαφορετικό σύνολο προϋποθέσεων στο μυαλό και να μην το δει αυτό.
Ακόμη και η επιστολή του Μητροπολίτη μας σχετικά με την “Ομολογία της Θυατείρας” δεν υποδηλώνει ότι έχουμε σπάσει την κοινωνία με την Κωνσταντινούπολη; η σαφής υπόνοια, θα έλεγα, είναι ότι απειλεί μια τελική ρήξη στην κοινωνία αν οι υπόλοιποι επίσκοποι της Κωνσταντινούπολης δεν καταδικάσουν το έγγραφο.
Ακολουθούμε τη ομολογιακή στάση του Αρχιεπισκόπου Αβέρκιου, ο οποίος βασίζει τη στάση του, ωστόσο, πολύ λιγότερο σε κανόνες και δόγματα από ό,τι στην διάκριση της πνευματικής ουσίας της αποστασίας των “κανονικών δικαιοδοσιών”; η ρήξη της Εκκλησίας μας και της Κατακόμβας με τον Σέργιο το 1927 δεν ήταν επίσης πρωτίστως ζήτημα κανόνων ή δόγματος, αλλά μια μάλλον πιο λεπτή ερώτηση που οι ιεράρχες της Κατακόμβας εξέφραζαν πιο συχνά ως η απώλεια της “ελευθερίας” (δηλαδή, εσωτερικής ελευθερίας). Εμείς όσο και εσύ επιθυμούμε να είμαστε ξεχωριστοί από τις “κανονικές δικαιοδοσίες”; αλλά αναρωτιόμαστε πόσο επαρκής είναι η στάση ότι αυτή η ξεχωριστότητα πρέπει να ορίζεται σε κανονικούς και δογματικούς όρους. Οι Παλαιοημερολογίτες μέχρι σήμερα υπερασπίζονται τη διαχωριστική τους από την Ορθόδοξη Εκκλησία ακριβώς σε κανονικούς και δογματικούς όρους; και οι ιεράρχες μας, σε αυτό που πιθανώς θεωρείς υπερβολική προσοχή τους να σπάσουν επίσημα με τις “κανονικές δικαιοδοσίες,” έχουν πολύ στο μυαλό τους την ρωσική μας εμπειρία με ένα τραγικό λάθος που έγινε από την “καλή” πλευρά λόγω υπερβολικού ζήλου. Ο Δρ. Καλομίρος και άλλοι στην Ελλάδα που ακολουθούν το Παλαιό Ημερολόγιο μας έχουν γράψει για τον “νομικισμό” και τον “φανατισμό” ορισμένων Παλαιοημερολογιτών; πρέπει να επαινούμε μόνο τέτοιους ανθρώπους ακόμη και αν βλέπουμε ότι σπέρνουν δυσπιστία και διχόνοια στο όνομα της “ορθότητας;”
Δεν φαίνεται κατάλληλο να συζητήσουμε τέτοια πράγματα σε έντυπη μορφή, και ίσως ακόμη και αυτό που εκτυπώσαμε ήταν λίγο υπερβολικό, ειδικά αν ερμηνευτεί ως καταδίκη πολλών ζηλωτών πατέρων, όπως λες (αν και ο π. Θεοδωρίτος της Σκήτης του Αγίου Αννα δεν μας είπε στην πρόσφατη επιστολή του σχετικά με αυτό το θέμα ότι ήταν καθόλου προσβεβλημένος από το άρθρο). Αλλά θα πρέπει να γνωρίζεις ότι μερικά από τα λόγια και τις ενέργειες εκείνων στην “δεξιά” πλευρά (δεν ξέρουμε πώς αλλιώς να το πούμε!) πράγματι προκαλούν προβλήματα μεταξύ μας, και ειδικότερα υπάρχει καλή αιτία να υποψιαζόμαστε ότι ορισμένες από τις πρόσφατες ενέργειες προς την “αριστερά” ορισμένων από τους επισκόπους μας είναι μια άμεση αντίδραση σε αυτό που θεωρούν επικίνδυνο φανατισμό. Φοβόμαστε ότι αν οι επίσκοποί μας πρόκειται να τους πουν (χωρίς να τους ρωτήσουν) ότι θεωρούν όλες τις “κανονικές δικαιοδοσίες” ως “αιρετικές” και “χωρίς χάρη”—ότι μπορεί να θεωρήσουν αναγκαίο να πάνε λίγο υπερβολικά στην άλλη πλευρά. Ας μην τους αναγκάσουμε σε αυτό! Αυτή η απειλή είναι μεγαλύτερη από ό,τι μπορεί να νομίζεις.
Αυτό είναι αρκετό για να σου δώσει τους λόγους μας για να θέσουμε ένα τόσο αμφιλεγόμενο ζήτημα στο The Orthodox Word. Φοβόμαστε ότι το μέλλον για την αληθινή Ορθοδοξία μπορεί να είναι πράγματι τόσο ζοφερό όσο το περιγράφει ο Δρ. Καλομίρος, με απομονωμένες ομάδες πιστών αποκομμένες η μία από την άλλη και ακόμη και αναθεματίζοντας η μία την άλλη για ζητήματα “αυστηρότητας” και “ορθότητας.” Ενώ έχουμε την ελεύθερη Ρωσική Εκκλησία στο Εξωτερικό, θα πρέπει να την εκτιμούμε, ακόμη και αν έχουμε διαφωνίες μεταξύ μας σχετικά με ερωτήματα όπως η ρήξη της κοινωνίας. Αν κάποιοι στην Εκκλησία μας επιμείνουν ότι οι απόψεις τους σχετικά με τέτοια ζητήματα πρέπει να prevails—θα υπάρξει διχόνοια και πιθανώς σχίσμα, το οποίο πράγματι θα έκανε περισσότερη ζημιά από οποιοδήποτε πιθανό καλό, γιατί θα αποδείκνυε στην “κανονική Ορθοδοξία” ότι η “αληθινή Ορθοδοξία” είναι μόνο ένα σύνολο πολεμιστών αιρέσεων. Ο Θεός να μας φυλάξει από αυτό—αυτό είναι που μας έκανε να γράψουμε το άρθρο. Η “ορθότητά” μας πρέπει πάντα να συνοδεύεται από ταπεινότητα, και με επαρκή αμφιβολία για τις απόψεις μας ώστε να ακούσουμε τι μπορεί να πουν αυτοί που διαφωνούν, χωρίς να τους αποκαλούμε προδότες ή αιρετικούς. Μέχρι τώρα ο κύκλος των προδοτών και των αιρετικών είναι αρκετά σαφής, και δεν πρέπει να σταματήσουμε να καταδικάζουμε τον δρόμο τους και να παραμένουμε ξεχωριστοί από αυτούς; αλλά με εκείνους που ειλικρινά επιθυμούν να παραμείνουν στην παράδοση της Ορθοδοξίας πρέπει να έχουμε πνεύμα συμφιλίωσης και ανοιχτότητα να ακούσουμε.
Προσευχηθείτε για εμάς, και παρακαλώ κρατήστε επαφή μαζί μας.
Με αγάπη στον Χριστό,
Σεραφείμ, μοναχός
Footnotes
-
π. Παναγιώτης Καρράς ↩