Κατακόμβια Εκκλησία, Ντούκο, Ευλογημένος Αυγουστίνος εναντίον π. Ν, ορισμοί
5/18 Αυγούστου 1980
Ιερομάρτυρας Φαβιανός Ρώμης
Αγαπητέ Μιχαήλ,
Είθε η ευλογία του Κυρίου να είναι μαζί σου!
Σ’ ευχαριστώ για την μακροσκελή και ενημερωτική επιστολή σου σχετικά με τη διάσκεψη του Σιάτλ και τις δικές σου ιδέες για τον π. Δημήτριο Ντούκο. Δεν μας προσέβαλε καθόλου τίποτα από όσα έγραψες εκεί· κατά τη γνώμη μας, είναι απολύτως δυνατό να έχουμε διαφορές απόψεων σε τέτοια θέματα και να παραμένουμε βασικά σε μία γνώμη στην Ορθόδοξη Πίστη που μοιραζόμαστε.
Η διαφορά μας με τον π. Νεκέτα, επομένως, δεν είναι κυρίως σε τέτοιες συγκεκριμένες πτυχές όπως αν ο π. Δημήτριος Ντούκο είναι “οικομενιστής” ή ποια θα πρέπει να είναι η ακριβής μας στάση σχετικά με το Πατριαρχείο Μόσχας. Το βασικό πρόβλημα, νομίζω, είναι ότι ο π. Νεκέτας (και όποιος άλλος σκέφτεται όπως αυτός) πιστεύει και δηλώνει δημόσια ότι μόνο η γνώμη του είναι αποδεκτή και Ορθόδοξη, και αν διαφωνήσεις μαζί του δεν είσαι ακριβώς Ορθόδοξος ή (ακόμη πιο έντονα) είσαι “ανήθικος και ανεύθυνος” (μια κατηγορία για την οποία, στην ανοιχτή επιστολή του προς τον π. Ερμάν, όχι μόνο δεν ζητά συγγνώμη, αλλά την επαναλαμβάνει και πιο έντονα). Όπου αυτή η στάση επικρατεί, δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη στην Εκκλησία, και η ενότητα στην ομολογία της Ορθόδοξης Πίστης αρχίζει να καταρρέει. Αυτή τη στάση δεν μπορούμε παρά να την διαμαρτυρηθούμε· πιστεύω ότι μπορεί να καταλήξει μόνο σε κάποια μορφή σεχταρισμού, χωρίζοντας τον ένα από τους αδελφούς του στην πίστη που με ειλικρίνεια διαφωνούν σε τέτοια θέματα προσωπικής γνώμης.
Ολόκληρο το ζήτημα του Πατριαρχείου Μόσχας είναι, νομίζω, λίγο πιο λεπτό και περίπλοκο από τη θέση που έχεις εκθέσει (είτε το Πατριαρχείο είτε η Κατακόμβια Εκκλησία). Θα δημοσιεύσουμε στο Ορθόδοξο Λόγο κάποια κείμενα από και για την Κατακόμβια Εκκλησία που ελπίζω να διευκρινίσουν λίγο αυτό το θέμα. Εν τω μεταξύ, σου στέλνουμε την ανοιχτή επιστολή του π. Ρωμανού Λουκιανόφ προς τους π. Νεκέτα Παλάσση και Γεώργιο Μακρή, η οποία εκθέτει αρκετά καλά τη σκέψη των επισκόπων και του κλήρου της Ρωσικής Εκκλησίας στο Εξωτερικό σχετικά με αυτό το θέμα (αν και, φυσικά, δεν είναι μια πλήρης άποψη του θέματος). Προσευχόμαστε στη Λειτουργία για τον Μητροπολίτη Θεοδόσιο (υποθέτοντας ότι είναι ακόμη ζωντανός), αλλά μπορώ να κατανοήσω γιατί οι επίσκοποί μας θα προτιμούσαν να μην κάνουν μια επίσημη δήλωση γι’ αυτό. Είναι επίσης δυνατό να γίνει μια ψευδής ιδεοποίηση της Κατακόμβιας Εκκλησίας· έχουν και αυτοί τις αδυναμίες τους υπόγεια, και η “απάντηση” σε αυτό το ζήτημα δύσκολα θα έρθει πριν από την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος και την αποκατάσταση κάποιας κανονικότητας στην κατάσταση της Ρωσικής Εκκλησίας.
Ένα άλλο σημείο: σχετικά με τον π. Δημήτριο Ντούκο, τον Ευλογημένο Αυγουστίνο και σε πολλές άλλες θεματολογίες, ένα ανησυχητικό πράγμα για εμάς (και για πολλούς) είναι ότι ο π. Νεκέτας και οι συνεργάτες του δεν είναι πολύ παραδοσιακοί στη σκέψη τους—δηλαδή, οι απόψεις τους δεν διαμορφώνονται όπως παραδόθηκαν από τους πατέρες στην Πίστη (τους οποίους θεωρούν απελπισμένα παραμορφωμένους από “δυτική” ή “καθολική επιρροή”), αλλά από μια ομάδα που σκέφτεται, ερευνά, αναζητά σε αρχαία βιβλία κ.λπ. Αυτό δεν είναι ο τρόπος που η Πίστη έχει παραδοθεί στο παρελθόν. Για να δώσω ένα παράδειγμα: ο τόπος για να αναζητήσει κανείς την άποψη της Εκκλησίας για τον Ευλογημένο Αυγουστίνο, νομίζω, δεν είναι τα επίσημα ημερολόγια αγίων (τα οποία πάντα ήταν πολύ ελλιπή, και εξακολουθούν να είναι), αλλά οι πραγματικές απόψεις των Ορθόδοξων Πατέρων. Αυτό προσπάθησα να κάνω στο άρθρο μου για τον Ευλογημένο Αυγουστίνο, και νομίζω ότι η γνώμη που εκτίθεται εκεί θα αντέξει ανεξαρτήτως πόσες “αρχαίες ημερομηνίες” αποτυγχάνει να εμφανιστεί ο Βλ. Αυγουστίνος. Ομοίως, η διδασκαλία της Εκκλησίας δεν θα πρέπει να “αναζητείται” σε θεολογικά λεξικά, όπως δηλώνει ότι έκανε ο π. Νεκέτας, και η έννοια των “τελωνείων” δεν απορρίπτεται απλώς και μόνο επειδή αυτή η λέξη εμφανίζεται μόνο μερικές φορές σε τέτοια λεξικά· αν κάποιος πρόκειται να συζητήσει αυτό το ζήτημα, θα πρέπει σίγουρα να έχει κατά νου τις βασικές του γραμμές πριν αναζητήσει οποιεσδήποτε συγκεκριμένες αναφορές σε αυτό, και θα πρέπει να είναι σε θέση να ανακαλέσει κάποιες από τις πολλές αναφορές στην Φιλοκαλία και σε άλλα τέτοια βιβλία, τα οποία συχνά συζητούν την πραγματικότητα χωρίς να αναφέρουν τη λέξη. Μισώ να σκέφτομαι ότι η πλούσια Ορθόδοξη θεολογική μας παράδοση θα πρέπει τώρα να περάσει μέσα από τα γυαλιά τέτοιων αφηρημένων “επιστημόνων,” των οποίων η “έρευνα” αποδεικνύει μόνο ότι δεν είναι πολύ εξοικειωμένοι με το θέμα από την αρχή.
Ένα τελευταίο σημείο: αυτό που κάνει ο π. Νεκέτας, νομίζω, δεν είναι τόσο “φανατισμός” όσο αυτό που θα έπρεπε να ονομάζεται “ασθένεια ορθότητας”: βασίζοντας την Ορθοδοξία του σε τυπικά “ορθά” δηλώματα χωρίς να λαμβάνει υπόψη το σύνολο του πλαισίου αυτών των δηλώσεων. Προσωπικά πιστεύω ότι μία από τις πτυχές της εξουσίας του Αντιχρίστου θα είναι μια τέτοια τυπική “ορθότητα” (πιθανώς ακόμη και οι “εικόνες” του θα είναι σε καλή βυζαντινή στυλ!) αλλά χωρίς την καρδιά της Ορθοδοξίας—αγάπη, συμπόνια, αυτοαμφισβήτηση, ταπεινότητα, τον Χριστό τον ίδιο. Όλοι αυτοί οι “ορισμοί” που θα ήθελε να κάνει ο π. Νεκέτας σχετικά με την εκκλησιαστική κατάσταση σήμερα και τους ανθρώπους σε αυτήν δεν είναι αυτά που χρειαζόμαστε μπροστά στην τρομακτική κοσμικότητα και αδιαφορία προς τον Χριστό που είναι τόσο ισχυρή ανάμεσά μας. Οι επίσκοποί μας μας δίνουν βασική κατεύθυνση (μη συμμετέχετε στην Παγκόσμια Συμβουλευτική Επιτροπή, καμία άμεση κοινωνία με το Πατριαρχείο Μόσχας, κ.λπ.), αλλά το να βάζουμε τόσες πολλές τελείες και να διασχίζουμε τόσες πολλές τυπικές γραμμές—νομίζω ότι κάνει περισσότερη ζημιά παρά καλό. Στην παρούσα περίπτωση, έχει σίγουρα αναστατώσει πολύ την Εκκλησία (οι δικοί μας δύο επίσκοποι και ο Βλαδίκα Λαυρέντιος ενέκριναν την επιστολή του π. Ερμάν προς τον π. Νεκέτα και τον ευχαρίστησαν γι’ αυτό, όπως και αρκετοί ιερείς, και ο Βλαδίκα Λαυρέντιος απο withdrew his monastery’s lecturer at the conference).
Μόλις ολοκληρώσαμε μια πολύ επιτυχημένη προσκυνηματική πορεία και μαθήματα, με επτά βαπτίσεις ενηλίκων κατηχουμένων και πολύ ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε στις διαλέξεις και τα μαθήματα. Η ατμόσφαιρα υπέρ της Ορθοδοξίας έχει αλλάξει πολύ τα τελευταία χρόνια. Είθε ο Θεός να μας δώσει τη δυνατότητα να δώσουμε σε αυτούς τους αναζητητές αυτό που χρειάζονται!
Με αγάπη στον Χριστό,
Ανάξιος Ιερομόναχος Σεραφείμ
Υ.Γ. Συνημμένο είναι ένα αίτημα που συντάχθηκε μετά από μία από τις ομιλίες μας στην προσκυνηματική πορεία. Μπορείς να συγκεντρώσεις υπογραφές μόνος σου αν θέλεις, και να τις στείλεις στη Σύνοδο (75 East 93rd St., Ν.Υ.C., 10029).
Υ.Γ. Μια άλλη διαφορά που έχουμε με τον π. Νεκέτα: πιστεύουμε ότι ζητήματα όπως το “Σάβανο του Τουρίνο” θα πρέπει να συζητούνται ελεύθερα στον εκκλησιαστικό τύπο, με τα υπέρ και τα κατά να ζυγίζονται και οι ατομικοί Ορθόδοξοι Χριστιανοί ελεύθεροι να σκέφτονται και να δρουν σχετικά με αυτό όπως επιθυμούν. Αλλά ο π. Νεκέτας θέλει να καταστείλει οποιαδήποτε συζήτηση γι’ αυτό, καθώς είναι “προφανώς μια δαιμονική απάτη,” και οποιοσδήποτε συζητά γι’ αυτό ανοιχτά ή με συμπάθεια θεωρείται “Ρωμαϊκός Καθολικός.” Νομίζω ότι αυτό είναι απελπιστικά στενόμυαλο και περιττό και μυρίζει λίγο “παπισμό.”
Υ.Γ. Δεν έχουμε δει την τελευταία Ορθόδοξη Παρακολούθηση, αλλά φυσικά δεν συμπαθούμε τις συλλειτουργίες με τη Μετροπολία, κ.λπ. Δυστυχώς, υπάρχει μια “αντίδραση προς τα αριστερά” που συμβαίνει ανάμεσα σε μερικούς από τους κληρικούς μας λόγω της “υπερβολικής ορθότητας” του π. Νεκέτα και μερικών άλλων. Ούτε αυτό προμηνύει καλά για το μέλλον. Πόσο δύσκολο είναι να παραμείνεις στον “μεσαίο, βασιλικό δρόμο.”