Βαθιά δυσπιστία προς τους Έλληνες, καμία δημόσια προσευχή, θλίψη, σχίσμα
14 Οκτωβρίου/27 Οκτωβρίου 1980
Γέροντας Ναζάριος του Σαρώφ
Αγαπητέ Πατέρα Δημήτριε,
Ο Χριστός είναι ανάμεσά μας!
Μόλις έγραψα στον π. Φώτιο, αρνούμενος την πρόσκληση να μιλήσω στην Διάσκεψη του 1981. Ξέρω ότι αυτό θα είναι απογοητευτικό για εσάς, αλλά ελπίζω ότι θα μπορέσετε να κατανοήσετε τα συναισθήματά μου και δεν θα με κρίνετε.
Επίσημα, αρνούμαι γιατί θα είμαι πολύ απασχολημένος το επόμενο καλοκαίρι. Αυτό είναι σίγουρα αληθές, γιατί έχω δεσμευτεί εδώ και πολύ καιρό να δώσω μια ομιλία στην Ρωσική Διάσκεψη της Εκκλησίας μας στο Σαν Φρανσίσκο τον Ιούλιο, και οι προετοιμασίες για την ομιλία και το μάθημά μου στην δική μας καλοκαιρινή προσκυνηματική εκδήλωση του Αγίου Ερμάν πάντα απαιτούν πολύ χρόνο.
Αλλά μόνο μεταξύ μας, θα ήθελα να πω κάτι παραπάνω: Πιστεύω ότι είχατε ελπίδες ότι η Διάσκεψη της Πενσυλβάνια θα μπορούσε να είναι μια ευκαιρία για να συμφιλιωθούν οι διαφορές μεταξύ των Ελληνοαμερικανών και εκείνων από εμάς που είναι ολοένα και πιο αναστατωμένοι και προσβεβλημένοι από τις πράξεις και τις δηλώσεις τους. Θα ήθελα πολύ να μπορώ να βοηθήσω σε μια τέτοια συμφιλίωση, αλλά είμαι ανίσχυρος: θα μπορούσα να πάω στη Διάσκεψη, να είμαι ευγενικός με τον π. Παντελεήμονα και τους ακολούθους του (ή ακόμη και να εκφράσω την γνώμη μου ειλικρινά σε αυτόν ιδιωτικά—δεν θα είχε καμία διαφορά), και να φύγω χωρίς απολύτως τίποτα να έχει αλλάξει. Όποια και αν είναι η παρούσα “διαφωνία” (για παράδειγμα, το ζήτημα του π. Δημητρίου Ντιμίτρι), οι υποκείμενες αιτίες είναι πολύ πιο βαθιές.
Αυτές οι αιτίες, όπως τις βλέπω, είναι δύο (ή μάλλον, μία αιτία με δύο πλευρές): (1) Μια βαθιά δυσπιστία εκ μέρους των Ελληνοαμερικανών μας στην Ορθοδοξία της Ρωσικής Εκκλησίας μας—τόσο στην Ορθοδοξία των σημερινών επισκόπων και θεολόγων μας, όσο και στην ολόκληρη την Ορθόδοξη παράδοση της οποίας είναι οι κληρονόμοι; και (2) η δημιουργία μιας κλίκας, που κεντρώνεται γύρω από τον π. Παντελεήμονα, Ελλήνων και Αμερικανών (και πολύ λίγων Ρώσων υπό την επιρροή τους) που νομίζουν ότι “γνωρίζουν καλύτερα” από την Ρωσική Εκκλησία μας τι είναι η Ορθοδοξία, και είναι αποφασισμένοι να κάνουν την “ανώτερη γνώση” τους να επικρατήσει στην Εκκλησία μας ή αλλιώς να την αφήσουν ως “αποστάτες.”
Η απάντηση σε αυτή την κατάσταση, πιστεύω, μπορεί να είναι μόνο μία: Ο π. Παντελεήμων και οι ακολούθοι του πρέπει πραγματικά και βαθιά να αρχίσουν να εμπιστεύονται λιγότερο τους εαυτούς τους και περισσότερο την Ρωσική Εκκλησία. Αν και όταν μπορέσουν να το κάνουν αυτό, οι διαφωνίες στην Εκκλησία που έχουν προκληθεί από τη στάση τους θα εξαφανιστούν σχεδόν από μόνες τους.
Προσωπικά νιώθω ότι μία από τις παρούσες διαφωνίες που έχει προκληθεί από τη στάση τους (η διαφωνία σχετικά με τον π. Δημήτριο Ντιμίτρι) είναι τέτοιας έκτασης που η συμμετοχή μου στη Διάσκεψη, γνωρίζοντας ότι η δημόσια προσευχή για τον π. Δημήτριο και τους συντρόφους του στην Μόσχα (τους οποίους ο Επίσκοπος Γρηγόριος αποκαλεί “αδελφούς μας σε μία και την αυτή Εκκλησία”) δεν θα μπορούσε να προσφερθεί δημόσια, και η ανοιχτή υποστήριξη και υπεράσπισή τους δεν θα μπορούσε να δοθεί (όσο ο π. Παντελεήμων είναι εκεί)—θα ήταν προδοσία της Ορθοδοξίας εκ μέρους μου. Θα γύριζα την πλάτη στους δοκιμαζόμενους Ορθόδοξους αδελφούς μου και θα έλεγα στους άλλους να μην προσεύχονται γι’ αυτούς, ενώ θα δικαιολογούσα την φαρισαϊκή “ορθότητα” που εξαπλώνεται σαν ασθένεια ανάμεσά μας. Και αυτό είναι μόνο μία από τις πολλές διαφωνίες που θα προκύψουν στους μήνες που έρχονται καθώς ο π. Παντελεήμων και οι ακολούθοι του προσπαθούν να επιβάλουν την ιδέα τους για την Ορθοδοξία στους υπόλοιπους από εμάς.
Η παρουσία του Διακόνου Λεβ Πουχάλο ως ομιλητή στη Διάσκεψη θα ήταν ένας ακόμη λόγος για τον οποίο θα ήθελα να μην παραστώ, ώστε να μην υποστηρίξω με οποιονδήποτε τρόπο ούτε τα δημόσια διακηρυγμένα λάθη του, ούτε την προσπάθειά του να “εκσυγχρονίσει” και “ανανεώσει” την Ορθοδοξία μας, ούτε την χονδροειδή ασέβεια του προς την Ορθόδοξη παράδοση που έχει παραδοθεί σε εμάς—όλα με την έγκριση του π. Παντελεήμονα και άλλων Ελληνοαμερικανών.
Θεωρητικά, κάποιες από τις παρούσες “διαφωνίες” στην Εκκλησία θα μπορούσαν να απομακρυνθούν με μια δημόσια συγγνώμη και αποκήρυξη των δηλώσεών τους από τον Διάκονο Λεβ, τον π. Νεκτάριο Παλάσση και τον π. Παντελεήμονα. Θα ήμουν πολύ έκπληκτος αλλά ενθαρρυμένος να δω τέτοιες δηλώσεις, αλλά αναρωτιέμαι αν ακόμη και αυτό θα αγγίξει το υποκείμενο πρόβλημα; Παρ’ όλα αυτά, ας δούμε τέτοιες αποκηρύξεις και τότε μπορούμε να ελπίζουμε για συμφιλίωση. Μέχρι τότε, ελπίζω να είστε υπομονετικοί και κατανοητικοί αν κάποιοι από εμάς παραμείνουν μακριά από ό,τι συμβαίνει.
Κοιτάζω με πόνο και θλίψη αυτή την όλη κατάσταση, την οποία προσπάθησα να περιγράψω όπως την βλέπω; αλλά όπως είπα, είμαι ανίσχυρος να κάνω οτιδήποτε γι’ αυτό. Θα μπορούσα να πεισθώ να είμαι όσο φιλικός θέλετε με τον π. Παντελεήμονα ή οποιονδήποτε άλλο, αλλά δεν θα άλλαζε τίποτα. Η Αδελφότητά μας ήταν εξαιρετικά φιλική προς τον π. Παντελεήμονα και όλους τους Ελληνοαμερικανούς μας ακόμη και πριν από την ημέρα που μπήκαν στην Εκκλησία μας, και όταν είδαμε τις αναδυόμενες “διαφωνίες” πριν από οκτώ χρόνια προσπαθήσαμε όσο καλύτερα μπορούσαμε να τους κάνουμε να δουν την “άλλη πλευρά.” Το αποτέλεσμα ήταν μόνο, αρχικά, μια πλήρης σιωπή και προφανής απροθυμία να ακούσουν, και τελικά, ένα “μαχαίρι στην πλάτη” ως ανταμοιβή της μακροχρόνιας υποστήριξής μας προς αυτούς. Το αναπόφευκτο σχίσμα που ετοιμάζουν τώρα (αν δεν αλλάξουν σύντομα) θα είναι το τελευταίο βήμα σε μια διαδικασία που μόνο αυτοί μπορούν να αλλάξουν.
Παρακαλώ συγχωρήστε με αν φαίνομαι αποθαρρυντικός ή απαισιόδοξος, και επίσης παρακαλώ μην νομίζετε ότι σας κρίνω στη δική σας θέση, ειδικά σε σχέση με τη Διάσκεψη, όπου φυσικά πρέπει να λάβετε υπόψη όλες τις διαφορετικές απόψεις και να μην πάτε “ενάντια στο ρεύμα.” Σίγουρα πιστεύω ότι είστε ένας από αυτούς που θα είναι πιστοί στην Ρωσική Εκκλησία μας όταν και αν (ο Θεός φυλάξοι!) οι Ελληνοαμερικανοί μας δημιουργήσουν το σχίσμα τους, και πιστεύω επίσης ότι θα υπάρχουν περισσότεροι ιερείς πιστοί στην Εκκλησία μας από όσους μπορεί να νομίζουν ότι θα είναι. Είθε ο Θεός να μας διαφυλάξει όλους σε αυτές τις δύσκολες εποχές! (Αλλά πραγματικά, δεν ήταν καλύτερα και στις αρχαίες εποχές!)
Για να επιστρέψω στη Διάσκεψη: Βλέπω με θλίψη ότι ήταν μη ρεαλιστικό από μένα να ελπίζω ότι θα μπορούσε να είναι “πάνω από κόμματα και πολιτική” και θα ήταν αντιπροσωπευτική ολόκληρης της Εκκλησίας μας και όχι μόνο της πιο φωνητικής αγγλόφωνης κλίκας. Αλλά ακόμα, πρέπει πραγματικά να είστε σιωπηλοί για την δοκιμαζόμενη Ρωσική Εκκλησία, της οποίας, άλλωστε, είμαστε μέρος; Ο αγώνας του π. Δημητρίου, του π. Γκλέμπ Γιακούνιν και των άλλων συντρόφων τους, χτυπά μια τέτοια ευαίσθητη χορδή σε όλους μας που δεν “παρεμποδίζονται” από τις απόψεις του π. Παντελεήμονα, ώστε η Διάσκεψη του 1981 θα φαίνεται χλωμή και ακαδημαϊκή χωρίς ενεργό ενδιαφέρον και υποστήριξη γι’ αυτήν. Ο π. Βίκτωρ Ποταπόφ, είμαι σίγουρος, θα ήταν ευτυχής να μιλήσει για αυτό το θέμα—αλλά αν ο π. Παντελεήμων πρόκειται να κριτικάρει και να “διορθώσει” και να εξουδετερώσει την ομιλία του, τότε φυσικά θα ήταν άσκοπο. Πρέπει τόσοι πολλοί από την Εκκλησία μας να βρίσκονται υπό την δικτατορία ενός ανθρώπου και της κλίκας του, που γίνονται όλο και πιο αποκομμένοι από το καλύτερο της ζωντανής Ορθοδοξίας σήμερα;
Οι πεινασμένοι, δοκιμαζόμενοι Ορθόδοξοι στην Ουγκάντα (βλέπε το επόμενο Orthodox Word και Orthodox America) θα ήταν ένα ακόμη φυσικό θέμα για τη Διάσκεψη να ασχοληθεί, αν πρόκειται να είναι κάτι περισσότερο από ακαδημαϊκό. Αλλά κάπως νομίζω ότι ακόμη και αυτό θα ήταν ένα “απαγορευμένο” θέμα, καθώς είναι “παλαιοημερολογίτες.” Ένας από τους ιερείς μας υπό την επιρροή του π. Παντελεήμονα μας έγραψε μετά από μία από τις εκκλήσεις μας γι’ αυτούς, αμφιβάλλοντας αν θα έπρεπε να στείλει χρήματα για ρούχα, επειδή η Ορθοδοξία τους μπορεί να μην είναι “καθαρή.” Πώς μπορούμε να καταπολεμήσουμε αυτόν τον ψυχρό ελιτισμό;
Παρακαλώ συγχωρήστε με αν ήμουν πολύ ειλικρινής ή πολύ απαισιόδοξος. Στην πραγματικότητα, βαθιά μέσα μου ελπίζω ότι θα “υποφέρουμε” μέσα από αυτό το όλο πρόβλημα και ότι η βαθύτερη καρδιά της Εκκλησίας μας θα γίνει γνωστή στο τέλος.
Παρακαλώ συνεχίστε να θυμάστε την Αδελφότητά μας στις προσευχές σας, όπως θυμόμαστε και εσάς. Θα χαρώ να ακούσω τα σχόλιά σας. Είπα στον π. Φώτιο ότι θα ήμασταν ευτυχείς να στείλουμε πληροφορίες και φωτογραφίες της μονής μας για μια έκθεση, καθώς και τις εκδόσεις μας—απλώς πείτε μας τι να στείλουμε.
Με αγάπη στον Χριστό,
Υ.Γ. Εμπιστεύομαι ότι ένα αντίγραφο αυτής της επιστολής δεν θα πάει στα “αρχεία” του π. Παντελεήμονα! Αυτά τα “αρχεία” μυρίζουν σαν “KGB” για πολλούς από εμάς!