Σύνοδος για τη ζωή μετά θάνατον, Πουχάλο, καμία δημόσια συζήτηση
9 Δεκεμβρίου / 22 Δεκεμβρίου 1980
Σύλληψη της Αγίας Άννας
Δεσπότη Γρηγόριε,
Βλασκοβίτε!
Σας ευχαριστώ για την ευγενική σας επιστολή και το έγγραφο της Συνόδου σχετικά με την “αντιπαράθεση” για τη ζωή μετά θάνατον. Ενώ βρίσκω αυτό το έγγραφο αρκετά ικανοποιητικό όσο αφορά το περιεχόμενό του, λυπάμαι πολύ που διαπίστωσα ότι παρέλειψε ορισμένα από τα λάθη του Διακόνου Λεβ που έχουν προκαλέσει αναστάτωση στους πιστούς: συγκεκριμένα, την επιμονή του ότι οι προσευχές για τους νεκρούς δεν μπορούν να τους ωφελήσουν και δεν μπορούν να αλλάξουν την κατάσταση τους, και την ιδέα του ότι τα Ορθόδοξα κείμενα στα οποία εκφράζεται η διδασκαλία της Εκκλησίας για τη ζωή μετά θάνατον μπορούν να υποβληθούν σε “κριτική” και να απορριφθούν για οποιονδήποτε από τους διάφορους λόγους που έχει χρησιμοποιήσει στα γραπτά του (διότι είναι “ψευδεπίγραφα,” “μεταγενέστερες προσθήκες,” “αλlegories,” “σχολαστικά κείμενα,” κ.λπ.). Κατανοώ ότι έχετε εσκεμμένα υποτιμήσει τα λάθη του για να διευκολύνετε την έκφραση της “μετάνοιάς” του, ώστε η αντιπαράθεση να μπορεί να ηρεμήσει; αλλά φοβάμαι πολύ ότι ένα τέτοιο έγγραφο είναι μακριά από το να είναι επαρκές είτε για να σταματήσει την ψευδή “θεολογία” του π. Λεβ είτε για να μειώσει την σύγχυση κάποιων από τους πιστούς.
Μόλις πρόσφατα λάβαμε ένα αντίγραφο μιας επιστολής από έναν από τους Ρώσους ιερείς μας προς τον π. Λεβ σε απάντηση της “ανοιχτής επιστολής” του προς την Αδελφότητά μας. Αυτός ο Ρώσος ιερέας έγραψε στον π. Λεβ ότι δεν είχε διαβάσει ούτε το δικό μου βιβλίο ούτε το δικό του, αλλά ότι ένιωθε την ανάγκη να προειδοποιήσει τον π. Λεβ κατά της υπερηφάνειας, δίνοντας ως παράδειγμα τη δήλωση του π. Λεβ ότι γνωρίζει καλύτερα από τον Απόστολο Παύλο ότι η εμπειρία του τελευταίου δεν ήταν και δεν μπορούσε να είναι “εκτός του σώματος.” Δεν έγινε καμία αναφορά σε αυτή την επιστολή υπέρ οποιασδήποτε από τις διδασκαλίες του π. Λεβ; και παρ’ όλα αυτά, στην μακρά απάντησή του στις λίγες γραμμές της επιστολής αυτού του ιερέα, ο π. Λεβ εκφράζει τη χαρά του ότι “συμφωνεί” με τη διδασκαλία του; και τώρα αναμφίβολα λέει στους ακολούθους του ότι “ένας άλλος Ρώσος ιερέας έχει ενταχθεί σε εμάς κατά της σχολαστικής διδασκαλίας” και οι πιστοί που τον ακούνε είναι περαιτέρω μπερδεμένοι.
Με μια λέξη, ο π. Λεβ συνεχώς παρανοεί επιστολές και έγγραφα που του απευθύνονται, κάνοντάς τα να φαίνονται ως αν είναι υπέρ του, ακόμη και όταν η αλήθεια είναι ακριβώς το αντίθετο. Είμαι σίγουρος ότι θα προσπαθήσει να κάνει το ίδιο με το παρόν έγγραφο της Συνόδου, κάνοντάς το να φαίνεται ότι η Σύνοδος συμφωνεί πραγματικά με τη διδασκαλία του. Για να σταματήσει αυτή η τακτική του, πιστεύω, θα απαιτηθεί κάτι πολύ πιο αποφασιστικό από αυτό το έγγραφο.
Λυπάμαι επίσης που είδα, στη μετάφραση στα Αγγλικά του εγγράφου της Συνόδου, ότι ήμουν εγώ που “ξεκίνησα μια αντιπαράθεση” σχετικά με το ζήτημα της ζωής μετά θάνατον. Πιστεύω ότι το γεγονός είναι ακριβώς το αντίθετο: ήταν ο Διάκονος Λεβ που ξεκίνησε μια αντιπαράθεση, ακόμη και πριν από τη δημοσίευση των άρθρων μου, με τις δικές του επιστολές και άρθρα κατά της διδασκαλίας για τη ζωή μετά θάνατον σε ένα άρθρο στο Orthodox Life· η προσοχή του στράφηκε προς εμένα μόνο όταν είδε ότι συνέχιζα (αν και χωρίς καμία πολεμική διάθεση) να υποστηρίζω την ίδια Ορθόδοξη διδασκαλία ακόμη και μετά την κριτική του. Από τότε η “αντιπαράθεση” είναι έργο του και όχι δικό μου: με εξαίρεση την Προσθήκη 4 του Η Ψυχή Μετά Θάνατον, τα άρθρα μου δεν έχουν απαντήσει στις επιθέσεις του, ενώ οι δικές του έχουν υπάρξει σφοδρά πολεμικές και έχουν κατευθυνθεί όχι συγκεκριμένα εναντίον μου, αλλά εναντίον όλων εκείνων που υπερασπίζονται τη διδασκαλία της Εκκλησίας για τη ζωή μετά θάνατον.
Παρά τις υπερβολικές αξιώσεις του π. Λεβ ότι πολλοί συμφωνούν μαζί του και είναι κατά της διδασκαλίας που περιέχεται στην Ψυχή Μετά Θάνατον, δεν έχουμε δει ακόμη αποδείξεις ότι αυτή η όλη αντιπαράθεση περιλαμβάνει οποιονδήποτε άλλο εκτός από τον π. Λεβ τον ίδιο και μερικούς από τους ακολούθους του (και, παρεμπιπτόντως, τους αθώους νεοφώτιστους που έχει τώρα μπερδέψει). Από τη στιγμή που αρχίσαμε να εκτυπώνουμε τα άρθρα για τη ζωή μετά θάνατον στο Ορθόδοξο Λόγο, έχουμε λάβει σχεδόν 100% θετικά σχόλια γι’ αυτό; οι μόνοι “διαμαρτυρίες” έχουν προέλθει από τον π. Λεβ και μερικούς από τους ακολούθους του. Η “αντιπαράθεση” για τη ζωή μετά θάνατον, όσο μπορώ να δω, είναι αποκλειστικά έργο του π. Λεβ και του μικρού του κύκλου.
Ελπίζω ειλικρινά ότι το έγγραφο της Συνόδου θα είναι επαρκές για να σταματήσει τις πολεμικές του π. Λεβ, αλλά πιστεύω πραγματικά ότι μόνο κάτι πολύ πιο αποφασιστικό θα έχει οποιαδήποτε διαρκή επίδραση πάνω του. Ένα πρόβλημα, φυσικά, είναι ότι το θέμα της ζωής μετά θάνατον είναι μόνο ένα από τα πολλά θέματα στα οποία ο Διάκονος Λεβ θεωρεί τον εαυτό του “ειδικό” και ικανό να διδάξει τους υπόλοιπους της Εκκλησίας και να διορθώσει τα “λάθη” της Ορθόδοξης παράδοσης. Στις ιδιωτικές του δηλώσεις πηγαίνει ακόμη πιο μακριά από ό,τι στις διαλέξεις και τα εκτυπωμένα έργα του. Πριν από μερικά χρόνια, για παράδειγμα, ήταν ένας από αυτούς που ενέπνευσαν το σχίσμα της ενορίας του Γκίλντφορντ στην Αγγλία, όταν έγραψε στους ανθρώπους εκεί ότι ο Αρχιεπίσκοπος Αντώνιος της Γενεύης είναι πράγματι “αιρετικός,” και ότι υπάρχουν επίσης άλλοι “αιρετικοί” στη Σύνοδο των Επισκόπων μας. Δεν μπορώ παρά να θεωρώ τον Διάκονο Λεβ ως έναν ταραχοποιό που δεν θα φέρει καλό στην Εκκλησία μας.
Παρακαλώ να είστε βέβαιοι ότι εμείς οι ίδιοι δεν θα μπούμε σε δημόσια συζήτηση μαζί του. Ολόκληρη η πολεμική του προσέγγιση σε εκκλησιαστικά ζητήματα είναι βαθιά απεχθής για εμάς—όπως, είμαι σίγουρος, είναι σχεδόν για όλους τους κληρικούς της Εκκλησίας μας.
Συμπεριλαμβάνω ένα αντίγραφο μιας επιστολής που έχω γράψει σε απάντηση μιας “ανοιχτής επιστολής” προς εμένα σχετικά με τη διδασκαλία για τη ζωή μετά θάνατον των Επισκόπων Θεοφάνη του Έγκλειστου και Ιγνατίου Μπριαντσανίνοφ. Πιστεύω ότι είναι δυνατό να συζητηθούν τέτοια ζητήματα χωρίς πολεμική, ακόμη και ενώ υπερασπίζεσαι τη δική σου γνώμη, και προσπάθησα να το κάνω αυτό στην επιστολή μου. Δυστυχώς, ο Διάκονος Λεβ έχει προσπαθήσει να υπερβάλλει τη διαφωνία μεταξύ των Επισκόπων Θεοφάνη και Ιγνατίου, προκειμένου να δικαιολογήσει την δική του απόρριψη τόσων διδασκαλιών του Επισκόπου Ιγνατίου (και της Εκκλησίας) για τη ζωή μετά θάνατον.
Συμφωνώ απόλυτα μαζί σας ότι στην κήρυξή μας της Ορθοδοξίας θα πρέπει να τονίζουμε τις θετικές διδασκαλίες της Εκκλησίας και να εμπλεκόμαστε λιγότερο σε αντιπαραθέσεις.
Ζητώντας τις προσευχές σας,
Με αγάπη και σεβασμό εν Χριστώ,
Ανάξιος Ιερομόναχος Σεραφείμ
Υ.Γ. Το νέο τεύχος του Tlingit Herald του π. Λεβ (αρ. 8-9, μετονομασμένο για κάποιο λόγο σε Ορθόδοξος Ιεραπόστολος) περιέχει ένα ακόμη παράδειγμα της πολεμικής του προσέγγισης σε ζητήματα για τα οποία κανείς άλλος εκτός από αυτόν δεν ενδιαφέρεται να συζητήσει. Στη ζωή του Αγίου Ιωάννη του Κασσιανού δηλώνει: “Στην εποχή του, οι δύο μεγάλες ψευδείς διδασκαλίες στη Δύση ήταν αυτές του Πελάγιου της Βρετανίας και του Αυγουστίνου του Ιππώνος,” και στην υποσημείωση του παραγράφου αυτού γράφει: “Ο Αυγουστίνος του Ιππώνος και οι ακόλουθοί του έγραψαν αρκετά έργα κατά της Ορθόδοξης πίστης. Αποκαλούσαν τους Ορθόδοξους πιστούς, που καθοδηγούνταν από τον Άγιο Ιωάννη τον Κασσιανό και τον Άγιο Βικέντιο τον Λερινό, “ημι-Πελαγιανούς,” και προσπάθησαν να τους καταδικάσουν.”
Πέρα από τα προφανή λάθη σε αυτές τις δηλώσεις (ο Άγιος Αυγουστίνος, ενώ είχε λάθη στις διδασκαλίες του, σίγουρα δεν έγραψε ποτέ “έργα κατά της Ορθόδοξης πίστης”; ο όρος “ημι-Πελαγιανοί” είναι πολύ μεταγενέστερης προέλευσης; και ο Άγιος Αυγουστίνος ποτέ δεν προσπάθησε να έχει τον Άγιο Κασσιανό “καταδικασμένο,” αλλά έγραψε με τον πιο αγαπητικό και μη πολεμικό πνεύμα σχετικά με ό,τι πίστευε ότι ήταν τα λάθη του)—ο πολεμικός και επιθετικός τόνος των λανθασμένων κατηγοριών του κατά του Αγίου Αυγουστίνου, ενός Ορθόδοξου Πατέρα του οποίου το όνομα περιλαμβάνεται στο Ημερολόγιό μας, είναι εντελώς ακατάλληλος για κάποιον που ισχυρίζεται ότι μεταδίδει την Ορθόδοξη παράδοση. Όσο περισσότερο σε ένα άρθρο γραμμένο για παιδιά, τέτοιες παρατηρήσεις είναι εκτός τόπου, έχοντας ως στόχο να αναδείξουν “φανατικούς” των δικών του παραμορφωμένων απόψεων—μερικοί από τους οποίους αργότερα, όπως και αυτός, θα αμφισβητούν πιθανώς τη διδασκαλία και τις στάσεις της Εκκλησίας. Τέτοιες δηλώσεις εμφανίζονται πολλές φορές στα γραπτά του, μαζί με πολλές άλλες ανακρίβειες και παραμορφώσεις που προορίζονται να αποδείξουν τις δικές του μερικές φορές παράξενες απόψεις. Λαμβάνοντας υπόψη αυτό, τα γραπτά του σχετικά με το θέμα της ζωής μετά θάνατον είναι μόνο ένα μικρό μέρος των δυσάρεστων πολεμικών στις οποίες έχει επιδοθεί εδώ και χρόνια. Δεν θα μπορούσε να ειδοποιηθεί ότι πρέπει να μπει τέλος σε όλες αυτές τις περιττές και επιβλαβείς πολεμικές;