Μάθημα Γένεσης, Ορθόδοξη Αμερική, βιβλίο για την εξέλιξη
Σάββατο της Κρέατος, 1981
Αγαπητέ Πατέρα Αλέξιε,
Ο Χριστός είναι ανάμεσά μας!
Είχα ένα κακό κρυολόγημα αυτή την εβδομάδα και παρέμεινα στο κελί μου, και γι’ αυτό είχα χρόνο για μερικές σκέψεις σχετικά με την αποστολή μας, τη ζωή της εκκλησίας, κ.λπ.
Πρώτα απ’ όλα, κοίταξα μερικά από τα πρόσφατα ορθόδοξα περιοδικά—και γενικά, τι μια θλιβερή συλλογή κειμένων. Υπάρχει πολύ λίγη ζωή παντού, και τόση έμφαση στα εξωτερικά, τους επισκόπους, τις λαμπρές υπηρεσίες, κ.λπ. Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αμερικής, είναι αλήθεια, μιλάει πολύ για αποστολή, διαχείριση, ευθύνη, κ.λπ., και άρχισα να αναρωτιέμαι γιατί δεν μου άρεσε (ίσως είμαι απλώς προκατειλημμένος ή ζηλιάρης;). Αλλά μετά κοίταξα την τελευταία Ορθόδοξη Αμερική—και τι διαφορά! Κάθε σελίδα έχει κάτι για την ψυχή, κάτι να μάθεις και να εμπνευστείς από αυτό; αλλά η Ορθόδοξη Εκκλησία μιλάει μόνο για πράγματα που μπορεί να είναι εμπνευσμένα (αν ήταν γνήσια), ενώ δεν δίνει τίποτα απολύτως για την ψυχή. Είναι σαν μια δισδιάστατη πρόσοψη χωρίς τίποτα πίσω της.
Επομένως, όχι για να είμαι περήφανος, αλλά για να δω τα πράγματα όπως είναι—αυτό που προσπαθείς να κάνεις εσύ και όλοι εμείς είναι εξαιρετικά σημαντικό με την πραγματική αποστολική έννοια, ανεξάρτητα από το πόσο λίγη υποστήριξη μπορεί να δίνεται.
Το λέω αυτό έχοντας επίσης κατά νου την επιστολή του π. Παναγιώτη. Ίσως είναι άκαρδο από μένα, αλλά η πρώτη μου σκέψη όταν το άκουσα ήταν: αν θέλουν να σκέφτονται έτσι, θα προτιμούσα να τους έχω ως εχθρούς παρά ως “φίλους” που μιλούν καλά αλλά είναι έτοιμοι να σε μαχαιρώσουν στην πλάτη. Ολόκληρη η πορεία των τελευταίων χρόνων με τους Έλληνές μας έχει, νομίζω, θετική κατεύθυνση, καθώς έχει φέρει στο φως κρυμμένες στάσεις και έχει αφαιρέσει τη γλυκανάλατη “φιλία” που είναι τόσο απογοητευτική. Πρόσφατα, ο π. Ισαάκ έγραψε από τη Βοστώνη ότι τους στέλνουμε “πάρα πολλά” Ορθόδοξα Λόγια—πέντε είναι αρκετά, και μας έστειλαν πίσω τους περισσότερους από τους Ημερολόγια που τους στείλαμε. Τον προηγούμενο χρόνο, ο π. Εφραίμ είχε ήδη πει ότι δεν χρειάζονται κανένα από τα βιβλία μας (αν και στείλαμε μερικά από τότε σε μεμονωμένους μοναχούς), και τώρα μπορούν να μας δώσουν Ψαλτήρια και Σκάλες μόνο με 20% έκπτωση. Το μήνυμα είναι σαφές: Έχουν τη δική τους άποψη για την Ορθοδοξία και δεν θέλουν τίποτα να κάνουν με τη δική μας.
Αλλά αυτοί, είναι πλέον προφανές, είναι μια μικρή μειονότητα. Οι συνδρομές μας συνεχώς αυξάνονται, και σχεδόν κανείς δεν έχει ακυρώσει λόγω των “controversial” άρθρων μας. (Ένα άτομο στη Βοστώνη απείλησε να το κάνει λόγω των φαινομενικών “επιθέσεών” μας στη Βοστώνη, αλλά μετά την επιστολή μου ανανέωσε.) Οι περισσότεροι άνθρωποι στην Εκκλησία που διαβάζουν αγγλόφωνα περιοδικά είναι είτε μαζί μας είτε τουλάχιστον δεν είναι εναντίον μας; μόνο μια μικρή, στενή ομάδα είναι αντίθετη. Θα πρέπει απλώς να αφήσουμε αυτή την ομάδα στον εαυτό της και να μιλήσουμε σε όλους τους άλλους. Έχουμε ήδη σπάσει τον πάγο σε “απαγορευμένα” θέματα, και θα πρέπει να συνεχίσουμε να μην δίνουμε σημασία σε ό,τι σκέφτονται οι Έλληνες για το Σινδό, την εξέλιξη, κ.λπ. Η δημόσια γνώμη στην Εκκλησία μας ήταν σχεδόν παραλυμένη για λίγο από αυτά τα “απαγορευμένα” θέματα, αλλά νομίζω ότι αν οδηγήσουμε το δρόμο, ο αέρας θα γίνει πιο υγιής για όλους.
Σκεπτόμενος για το μάθημα Γένεσης αυτό το καλοκαίρι, ξαναδιάβαζα μέρος των επιστολών του Δρ. Καλομίρου. Πόσο απογοητευτικό! Χάνεις κάθε έμπνευση να μπλέκεσαι σε αυτό το θέμα, βλέποντας πώς το χειρίζεται. Και πραγματικά, ο τόνος είναι ακριβώς όπως του Διακόνου Λεβ. Αναρωτήθηκα γιατί, και ο π. Χερμάν μου απάντησε: Προσπαθούν να συμβαδίζουν με τις “προοδευμένες” μόδες των πανεπιστημίων; και νομίζω ότι αυτό είναι πιθανώς η απάντηση. Ιδιαίτερα η επαναλαμβανόμενη επιμονή του Καλομίρου (ο Διάκονος Λεβ λέει το ίδιο) για το πόσοι έχουν “χαθεί οι ψυχές τους” λόγω κυριολεκτικών ερμηνειών της Γένεσης—δηλαδή, πρέπει να τους δώσουμε τη Γένεση στο επίπεδό τους, αλλάζοντας την αλήθεια αν χρειαστεί ώστε να μην τους προσβάλουμε ή να τους δώσουμε περισσότερα από όσα μπορούν να κατανοήσουν. Αλλά οποιοσδήποτε είναι πραγματικά μετανοημένος για τον Χριστιανισμό σίγουρα θα αρχίσει να επανεξετάζει αυτή την ολόκληρη διανοητική προοπτική, δεν νομίζεις; Δεν είναι το πραγματικό πρόβλημα ότι ο Δρ. Καλομίρος, ο Διάκονος Λεβ και άλλοι είναι διανοούμενοι που δεν έχουν πλήρως μετανοήσει, ή έχουν φέρει το διανοητικό τους βάρος μαζί τους στην Ορθοδοξία—το ίδιο πράγμα που κατηγορούν τους άλλους; Αυτή ήταν η ασθένεια των Ρώσων διανοούμενων μετανοητών νωρίτερα σε αυτόν τον αιώνα, και νομίζω ότι οι Έλληνές μας πέφτουν στην ίδια κατηγορία.
Επομένως, προχωρώ με τη Γένεση σύμφωνα με τους Αγίους Πατέρες, συνειδητοποιώντας ότι μπορεί να προκαλέσει περισσότερες αναταραχές μεταξύ των Ελλήνων (και ονοματολογία—αλλά ήδη είμαι “θεοσοφιστής” και δεν μπορώ να γίνω πολύ χειρότερος από αυτό!), ειδικά καθώς θα είναι “ανταγωνισμός” με την ομιλία του Δρ. Καλομίρου στην Πενσυλβάνια.
Μιλώντας για τη Γένεση, δεν βλέπω κανένα λόγο γιατί αυτό το μάθημα για τη Γένεση δεν θα μπορούσε να μετατραπεί σε κύριο μέρος του χαμένου μας “βιβλίου για την εξέλιξη.” Ολόκληρη η διάταξή του τώρα γίνεται σαφής σε μένα. Θα πρέπει να ονομαστεί κάτι θετικό (χωρίς εξέλιξη στον τίτλο), όπως “Γένεση, Δημιουργία και Πρώιμος Άνθρωπος: Μια Ορθόδοξη Άποψη,” και το πρώτο και κύριο μέρος θα πρέπει να είναι απλώς μια Ορθόδοξη ερμηνεία (σύμφωνα με τον Άγιο Ιωάννη Χρυσόστομο, τον Άγιο Εφραίμ, κ.λπ.) των πρώτων κεφαλαίων της Γένεσης, συζητώντας τα “προβλήματα” που θέτουν οι σύγχρονοι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της συζήτησης. Στη συνέχεια, ως δευτερεύουσα σκέψη (λιγότερο από το μισό βιβλίο), μια συζήτηση για ολόκληρο το ζήτημα της εξέλιξης, κάτι σαν αυτό:
[1.] Η εξέλιξη ως επιστημονική θεωρία: οι “αποδείξεις” της εξέλιξης. Αυτό θα ήταν μια σύντομη συζήτηση για όλα όσα νομίζουν οι άνθρωποι ότι αποδεικνύουν την εξέλιξη—αρκεί να δείξει ότι αυτές δεν είναι πραγματικά αποδείξεις καθόλου, και η εξέλιξη δεν μπορεί ούτε να αποδειχθεί ούτε να αναιρεθεί. Το κεφάλαιο που έχεις ήδη γράψει θα πρέπει να καλύψει το μεγαλύτερο μέρος αυτού ήδη, ίσως ακόμη και να συντομευθεί ώστε η επαφή μας με την επιστημονική πλευρά του ζητήματος να είναι όσο το δυνατόν πιο σύντομη, καθώς αυτό είναι το πιο αμφισβητήσιμο μέρος του.
[2.] Η εξέλιξη ως δημοφιλής επιστήμη—βασικά το κεφάλαιο σου για τον “Πρώιμο Άνθρωπο” για να δείξει πώς τα σχολικά εγχειρίδια συμπληρώνουν τα “κενά” της επιστημονικής γνώσης και παρουσιάζουν μια εικόνα πολύ πιο σταθερή από ό,τι δικαιολογούν τα γεγονότα. Ο Ευγένιος Ζαβαρίν θα είναι ικανοποιημένος να δει ότι δεν χρησιμοποιούμε ένα εγχειρίδιο γυμνασίου ως επιστημονική πραγματεία, αλλά απλώς δείχνουμε πώς η εξέλιξη φιλτράρεται σε αυτό το επίπεδο.
[3.] Η εξέλιξη ως μύθος και κοσμική εικασία—μερικές παρατηρήσεις για τη σειρά και το βιβλίο “Cosmos” του Καρλ Σαγκάν. Το προσθέτω εδώ γιατί ένας από τους συνδρομητές μας μόλις έστειλε μια αναφορά γι’ αυτό, που φαίνεται να είναι πολύ στον αέρα τώρα, και φαίνεται τυπικό του τρόπου που η εξέλιξη κηρύσσεται σήμερα ως δόγμα και σχεδόν θρησκεία. Τι νομίζεις γι’ αυτό; Είσαι εξοικειωμένος με αυτή τη σειρά;
[4.] Από πού προήλθε η ιδέα της εξέλιξης;—για να εξηγήσουμε πώς μπήκε στον αέρα. Έχω γράψει περίπου το μισό από αυτό ήδη.
[5.] “Χριστιανική” εξέλιξη και T. de Chardin—το άρθρο σου. (Ίσως τα κεφάλαια 4 και 5 θα έπρεπε να αντιστραφούν.)
[6.] Η νέα αντίδραση κατά της εξέλιξης: προς μια χριστιανικά εμπνευσμένη επιστημονική προσέγγιση στις αρχές, με παραπομπές από τη βιβλιογραφία των Δημιουργιστών.
Νομίζω ότι αυτό καλύπτει βασικά το έργο που έχουμε κάνει τα τελευταία οκτώ χρόνια. Αν μπορέσουμε να το ολοκληρώσουμε, θα πρέπει να είναι ένα πρωτοποριακό έργο που θα κάνει αυτό το ζήτημα τουλάχιστον συζητήσιμο μεταξύ των Ορθοδόξων Χριστιανών, πολλοί από τους οποίους είναι ανήσυχοι αλλά απλώς δεν ξέρουν πού να αρχίσουν να το σκέφτονται. Τι νομίζεις; Έχεις ιδέες ή συζητήσεις; Θα δουλέψω σε ολόκληρο το πρώτο μέρος για το καλοκαιρινό μάθημα, και ίσως εσύ και εγώ θα μπορούσαμε να το δούμε και να οργανώσουμε το υπόλοιπο κάποια στιγμή αυτό το καλοκαίρι. Τότε θα είναι κατάλληλο να εκτυπωθεί, ειδικά καθώς το θέμα θα είναι κάπως στον αέρα με τις ομιλίες μου και του Καλομίρου.
Διαβάζοντας ξανά τις επιστολές του Καλομίρου, βλέπω ότι υπάρχει κάτι αρκετά βασικό σε κίνδυνο στις διαφορές μας με τους Έλληνες. Σε αυτή την συγκεκριμένη περίπτωση, είναι προφανές ότι ο Καλομίρος δεν έχει καμία πρόθεση να ταπεινωθεί μπροστά στο μυαλό των Πατέρων. “Γνωρίζει καλύτερα” από αυτούς, και επομένως εύκολα κατηγοριοποιεί ως “παράλογες” απόψεις που αυτοί είχαν επειδή ο ίδιος έχει σκεφτεί καλύτερα, με τη βοήθεια της σύγχρονης επιστήμης. Σε αυτή την περίπτωση είναι ευρύτερος από τους Πατέρες; στις περισσότερες περιπτώσεις, ίσως οι Έλληνές μας είναι στενότεροι—αλλά είναι η δική τους σοφία που εμπιστεύονται και την οποία επιθυμούν να επιβάλουν στους άλλους. Το κλειδί μας είναι—να παραμείνουμε στη σοφία της Εκκλησίας, εμπιστευόμενοι τους δικούς μας Πατέρες και τους Αγίους Πατέρες που έζησαν πριν. Οι άνθρωποι είναι έτοιμοι να ακούσουν αυτό.
Παρακαλώ προσευχηθείτε για την Κατηχούμενη Γενεβιέβ (Μιμί του Τιμόθεου Σέλ), την οποία, εάν ο Θεός θελήσει, θα βαπτίσουμε αυτό το Πάσχα, και τον Κατηχούμενο Ανδρέα (Ρόμπερτ Κέντσις), ο οποίος πιθανώς θα βαπτιστεί νωρίτερα. Πριν αρχίσει η Σαρακοστή, παρακαλώ συγχωρήστε με και εμάς όλους για τις αμαρτίες μας εναντίον σας σε σκέψη, λόγο και πράξη. Είθε ο Θεός να συγχωρήσει και να έχει έλεος σε όλους μας, και να μας δώσει όλους μια καρποφόρα Σαρακοστή!
Με αγάπη στον Χριστό,
Ανάξιος Ιερομόναχος Σεραφείμ