Skip to content

Ευλογημένος Αυγουστίνος, ορθότητα, δυσπιστία προς τους Ορθόδοξους επισκόπους

Επιστολή αριθ. 310
Παραλήπτης: Μιχαήλ Αζκούλ

13/26 Ιουνίου 1981

Άγιος Τρυφίλλιος Κύπρου

Αγαπητέ Πατέρα Μιχαήλ,

Ο Χριστός είναι εν τω μέσω ημών!

Σ’ ευχαριστώ για την επιστολή σου. Είμαι ειλικρινά χαρούμενος που βλέπω κάποιον με τις απόψεις σου για τον Ευλογημένο Αυγουστίνο πρόθυμο να κάνει κάτι άλλο εκτός από το να τον χτυπά (και όλους εμάς που έχουμε οποιαδήποτε εκτίμηση γι’ αυτόν) στο κεφάλι.

Ρωτάς για συνεργασία σε αυτό που φαίνεται να είναι μια “λεπτομερής μελέτη” του Ευλογημένου Αυγουστίνου. Πραγματικά αναρωτιέμαι για την αξία μιας τέτοιας μελέτης—για κάποιον που επιθυμεί να αποκαλύψει την πηγή της “Δυτικής επιρροής” στη Ορθόδοξη θεολογία, αυτή η λεπτομερής ανάλυση φαίνεται τόσο τρομερά Δυτική!

Αν η προσπάθειά σου είναι να βρεις τη πραγματική θέση του Αυγουστίνου στην Ορθόδοξη Εκκλησία, νομίζω ότι η προσέγγισή σου είναι εντελώς λανθασμένη. Υποθέτει ότι “εμείς οι σύγχρονοι” είμαστε αυτοί που μπορούμε να το κάνουμε αυτό—ότι μπορούμε να “γνωρίζουμε καλύτερα” από οποιονδήποτε στην Ορθόδοξη ιστορία. Δεν νομίζω έτσι. Έχω μια βαθιά δυσπιστία προς όλους εμάς που γράφουμε για θεολογικά θέματα σήμερα—είμαστε πιο υπό την “Δυτική επιρροή” από οποιονδήποτε πριν, και όσο λιγότερο το καταλαβαίνουμε, τόσο πιο ενοχλητικός γίνεται ο “Δυτισμός” μας. Ολόκληρη η ψυχρή, ακαδημαϊκή και συχνά περιφρονητική προσέγγιση στη θεολογία είναι τόσο απομακρυσμένη από τους Πατέρες, τόσο ξένη γι’ αυτούς. Ας το παραδεχτούμε αυτό και ας προσπαθήσουμε να μην είμαστε τόσο προεδρικοί (μιλώ και για τον εαυτό μου).

Δεν έχω χρόνο (και πιθανώς ούτε τις πηγές) να ανακαλύψω πόσο διάβασαν οι Άγιοι Φώτιος ή Μάρκος τον Ευλογημένο Αυγουστίνο. Υποψιάζομαι ότι ο Άγιος Φώτιος διάβασε μάλλον λίγα εκτός από τα κείμενα που ήταν υπό αμφισβήτηση, και ο Άγιος Μάρκος πιθανώς περισσότερα (στην πραγματικότητα, ο Άγιος Μάρκος μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι υπό την “επιρροή” του Αυγουστίνου με κάποιο τρόπο αν ψάξεις αρκετά!—ο μαθητής του Γεννάδιος, άλλωστε, ήταν ο μεταφραστής του Θωμά Ακινάτη στα ελληνικά). Αναμφίβολα ο σεβασμός τους για τον Αυγουστίνο βασίστηκε στον γενικό σεβασμό που του έδειχνε η Εκκλησία, ειδικά στη Δύση από την αρχή.

Και αυτό φέρνει την μόνη πραγματική ερώτηση που νομίζω ότι θα μπορούσες να ερευνήσεις καρποφόρα: τι νόμιζε η Δυτική Εκκλησία για τον Ευλογημένο Αυγουστίνο στους αιώνες όταν ήταν Ορθόδοξη; Η Δύση τον γνώριζε ως έναν από τους δικούς τους Πατέρες; γνώριζε καλά τα συγγράμματά του, συμπεριλαμβανομένων των αντιπαραθέσεων γύρω από αυτά. Τι νόμιζαν οι Δυτικοί Πατέρες που συνδέονταν με την Ανατολή γι’ αυτόν; Γνωρίζουμε τη γνώμη του Αγίου Κασσιανού—αμφισβήτησε (ευγενικά) τη διδασκαλία του Αυγουστίνου για τη χάρη ενώ αποδεχόταν την εξουσία του σε άλλες ερωτήσεις. Η επιχειρηματολογία του Αγίου Βικεντίου του Λερινίου είναι περισσότερο με τους υπερβολικούς οπαδούς του Αυγουστίνου. Σε καμία περίπτωση δεν υπήρξε ομιλία για “αιρετισμό,” ή για κάποιον που ήταν εντελώς ανόρθοδοξος. Ο Άγιος Φαύστος του Λερινίου—αν κάποιος, θα έπρεπε να είναι εχθρός του Αυγουστίνου, αλλά τα στοιχεία φαίνεται να είναι αντίθετα. Ο Άγιος Καισαρίος της Αρλ, ο Άγιος Γρηγόριος ο Μέγας—θαυμαστές του Αυγουστίνου, ενώ δεν ακολουθούν τις υπερβολές του για τη χάρη. Δεν αναφέρω μερικούς από τους ενθουσιώδεις οπαδούς του Αυγουστίνου.

Υπάρχει χώρος για έρευνα εδώ σε λατινικές πηγές, αλλά καμία έρευνα δεν μπορεί να ανατρέψει το προφανές γεγονός (μου φαίνεται)—η Ορθόδοξη Δύση τον αποδέχτηκε ως Πατέρα. Αν είναι πραγματικά “αιρετικός,” τότε δεν καταρρέει ολόκληρη η Δύση μαζί του; Είμαι σίγουρος ότι μπορείς να βρεις αρκετά σημάδια “Δυτικής νοοτροπίας” στον Γρηγόριο τον Μέγα, για παράδειγμα, ώστε να τον απορρίψεις ως Πατέρα και Άγιο στα μάτια πολλών από τους σημερινούς Ορθόδοξους μελετητές—αυτός επίσης γίνεται αποδεκτός στην Ανατολή με βάση τη γενική του φήμη στη Δύση, και με βάση τους Διαλόγους του (τους οποίους είμαι σίγουρος ότι μερικοί θα αμφισβητούσαν τώρα ότι έχουν δικαίωμα να ονομάζονται Ορθόδοξο βιβλίο).

Νομίζω ότι η “κυνηγεσία αιρέσεων” γύρω από τον Αυγουστίνο αποκαλύπτει τουλάχιστον δύο κύριες αδυναμίες στους σημερινούς Ορθόδοξους μελετητές που την επιδιώκουν:

[1.] Μια βαθιά ανασφάλεια για την Ορθοδοξία τους, που γεννιέται από τις αβεβαιότητες των καιρών μας, την προδοσία του οικομενισμού και την καθαρά Δυτική εκπαίδευσή τους. Εδώ ο Αυγουστίνος είναι ένας “αποδιοπομπαίος τράγος”—χτύπα τον αρκετά σκληρά και αποδεικνύει πόσο Ορθόδοξος είσαι εσύ ο ίδιος!

[2.] Μια αρχική σεχταριστική συνείδηση—επιτιθέμενοι στον Αυγουστίνο τόσο πικρά, όχι μόνο επιτίθενται σε ολόκληρη την Ορθόδοξη Δύση των πρώτων αιώνων, αλλά και σε πολλούς Ορθόδοξους στοχαστές των τελευταίων αιώνων και σήμερα. Θα μπορούσα να ονομάσω επισκόπους στην Εκκλησία μας που σκέφτονται όπως ο Αυγουστίνος σε αρκετά σημεία—είναι, λοιπόν, “αιρετικοί” και αυτοί; Νομίζω ότι κάποιοι από τους αντι-Αυγουστίνους μας πλησιάζουν σε αυτό το συμπέρασμα, και έτσι πλησιάζουν σε σχίσμα και στη δημιουργία μιας “Ορθόδοξης” σέκτας που καυχιέται για την ορθότητα των διανοητικών απόψεών της. Ένας αριθμός ανθρώπων έχουν ήδη φύγει από την Ρωσική Εκκλησία στο Εξωτερικό για τους Ματθαιίτες μετά από αυτή τη συνείδηση (όχι μόνο για το ζήτημα του Αυγουστίνου—οι Ματθαιίτες είναι πιο υπέρ του Αυγουστίνου από οποιονδήποτε στην Εκκλησία μας—αλλά για ολόκληρη την ιδέα της “διανοητικής ορθότητας” ως ιδανικού).

Εγώ ο ίδιος δεν είμαι μεγάλος θαυμαστής των διδασκαλιών του Αυγουστίνου. Έχει πράγματι αυτή τη Δυτική “υπερ-λογικότητα” που δεν έχουν οι Ανατολικοί Πατέρες (την ίδια “υπερ-λογικότητα” που οι κριτές του Αυγουστίνου σήμερα επιδεικνύουν άφθονα!). Το κύριο αγαπητό και Ορθόδοξο πράγμα γι’ αυτόν είναι το Ορθόδοξο αίσθημα, η ευλάβεια, η αγάπη για τον Χριστό, που εκφράζεται τόσο έντονα στα μη δογματικά έργα του όπως οι Εξομολογήσεις (οι Ρώσοι Πατέρες αγαπούν επίσης τις Σολιλοκίες). Να καταστρέψεις τον Αυγουστίνο, όπως προσπαθούν να κάνουν οι σημερινοί κριτές, είναι να βοηθήσεις να καταστραφεί επίσης αυτή η ευλάβεια και η αγάπη για τον Χριστό—αυτά είναι πολύ “απλά” για τους σημερινούς διανοητές (αν και αυτοί επίσης ισχυρίζονται ότι είναι “ευλαβείς” με τον δικό τους τρόπο). Σήμερα είναι ο Αυγουστίνος; αύριο (και ήδη έχει αρχίσει) η επίθεση θα είναι στους “απλούς” επισκόπους και ιερείς της Εκκλησίας μας. Η αντι-Αυγουστίνικη κίνηση είναι ένα βήμα προς σχίσμα και περαιτέρω διαταραχές στην Ορθόδοξη Εκκλησία.

Ας υποθέσουμε ότι η ερμηνεία σου για τον Ρωμαίους 5:12 είναι λανθασμένη; ότι πιστεύεις όπως ο Αυγουστίνος για τη μετάδοση της προπατορικής αμαρτίας; ότι γνωρίζεις λίγα για τη διαφορά μεταξύ της “υπερβατικής” και της “οικονομικής” Τριάδας και μερικές φορές τις συγχέεις; Δεν μπορεί κάποιος να είναι ακόμη Ορθόδοξος; Πρέπει να φωνάζει τόσο δυνατά για την “ορθότητά” του σε τέτοια θέματα, και για την περιφρόνησή του (και αυτή η περιφρόνηση είναι έντονα αισθητή!) για εκείνους που πιστεύουν έτσι; Στην ιστορία της Εκκλησίας, απόψεις όπως αυτές που διαφωνούν με τη συναίνεση της Εκκλησίας δεν έχουν αποτελέσει αιτία για κυνηγητά αιρέσεων. Αναγνωρίζοντας τη πτώση της ανθρώπινης φύσης μας, οι Πατέρες του παρελθόντος διατήρησαν τις καλύτερες Ορθόδοξες απόψεις και άφησαν σιωπηλά τέτοιες ιδιωτικές απόψεις που δεν προσπάθησαν να κηρυχθούν ως οι μόνες Ορθόδοξες απόψεις.

Εγώ ο ίδιος φοβάμαι τις ψυχρές καρδιές των “διανοητικά ορθών” πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε λάθη μπορείς να βρεις στον Αυγουστίνο. Αισθάνομαι σε αυτές τις ψυχρές καρδιές μια προετοιμασία για το έργο του Αντίχριστου (του οποίου η μίμηση του Χριστού πρέπει επίσης να επεκταθεί στη “σωστή θεολογία”!); αισθάνομαι στον Αυγουστίνο την αγάπη του Χριστού.

Συγχώρεσέ με για την ειλικρίνειά μου, αλλά νομίζω ότι πιθανώς την καλωσορίζεις. Έχω μιλήσει από την καρδιά, και ελπίζω να μην περάσεις αυτή την επιστολή γύρω ώστε να μπορέσει να μπει σε διάφορα “αρχεία” και να αναλυθεί για τις αναμφισβήτητες αδυναμίες της.

Είθε ο Θεός να μας διατηρήσει όλους στην χάρη Του! Παρακαλώ προσευχήσου για εμάς.

Με αγάπη στον Χριστό,

Ανάξιος Ιερομόναχος Σεραφείμ

Υ.Γ. Ένα σημαντικό σημείο που δεν προσδιόρισα στην παραπάνω επιστολή—η ακραία κριτική του Αυγουστίνου δείχνει μια τέτοια έλλειψη εμπιστοσύνης στους Ορθόδοξους Πατέρες και επισκόπους του παρελθόντος που τον αποδέχτηκαν ως Πατέρα (συμπεριλαμβανομένης ολόκληρης της Ορθόδοξης Δύσης πριν από το Σχίσμα). Αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης είναι ένα σύμπτωμα της ψυχρότητας της καρδιάς των καιρών μας.